معجزه سیاه (بادمجان)

امام ششم عليه السّلام: چون رطب پخته شود و انگور برسد زيان بادمجان برود.[1]

از ميان رفتن زيان بادمجان در اين هنگام يا براى خوردن اين ميوه‏ ها است يا براى اينكه هوا در آن معتدل شود و به خنكى گرايد و بسا كه زيانش كم شود، پزشكان در طبع بادمجان اختلاف دارند كه سرد است يا گرم و خنك در درجه 2 كه ابن سينا و پيروانش آن را درست‏ تر دانستند، گويند تركيب شده از جوهر زمينى سرد قابض و از جوهر زمينى گرم كه تلخى دارد و از جوهر آب كه كرف است و از جوهر آتشى سخت كه دهن سوز است و طبعش براى اين مزه هاى گوناگون مختلف شود و هم مزاجش و گويند مايه سودا و بستگى و سرگيجه است و كچلى سوداوى و سرطان و بواسير و ورم پشت و هم خوره و رنگ را تباه سازد و به سياهى و زردى كشد و جوش دهن آورد.

از امام رضا عليه السّلام كه بادمجان هنگام چيدن خرما دردى ندارد، و به سند ديگر از امام ششم عليه السّلام كه بادمجان بخوريد كه درمانست و درد ندارد، و در روايت ديگر فرمود: براى خلط سودا خوبست.[2]

از يك بغدادى كه امام دهم به يكى از خريد كنان خانه اش فرمود براى ما بادمجان فراوان بياور كه در گرما گرم است و در سرما سرد و در همه وقت معتدل است و در هر حال خوبست.[3]

دور نيست كه اين خواصّ از يك نوع آن باشد كه در كيفيات پيشين معتدل است، چون ما در مدينه طيبه و حجازش خورديم و بسيار لطيف و معتدل بود و دهن سوز نبود، و مانند آن دور نيست كه گرمى نداشته باشد و سودا نيارد كه فرمود: در همه وقت معتدل است، و اينكه فرمود: در گرما گرم است دو راه دارد.

1. تن نياز به گرمى و خنكى دارد و وجه درستى فرموده اش اينست كه معتدل در طبع گرم، خنكى آورد و در طبع سرد گرمى.
2. هوا گرم است و يا سرد و آنچه در هواى گرم بر آيد گرم است و آنچه در هواى سرد است چنانچه گذشت، و بسا گفته شود كه مى شود سود و بى زيانش در اثر موافقت گفتار ائمه عليهم السّلام باشد و اين آزمايشى باشد از پايه عقيده مردم و با پيرو عقيده آنها خدا به قدرت خود زيانش را ببرد چنانچه ديده شده مؤمنان مخلص بدستور ائمه خود عمل كنند و از آن سود برند و چون بى ايمانان براى آزمايش آن را بكار بندند و در مقام انكار باشند زيان برند.[4]

به سندش تا امام ششم عليه السّلام كه بادمجان بخوريد زيرا درمان هر درد است، و از آن حضرت به همين سند كه بادمجان براى خلط سودا خوبست و به صفراء زيان ندارد.[5]

امام صادق عليه السّلام فرمود: بادمجان بورانى را باشيد كه درمانست و امان از پيسى و با روغن زيت سرخ كرده باشد، و از كتاب فردوس است كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: بادمجان را بخوريد كه من بوته اش را در بهشت ديدم كه به خدا و نبوت من و ولايت علي عليه السّلام گواهى داد، هر كه با نيت اينكه درد است آن را بخورد برايش درد باشد و هر كه بنيت اينكه دارو است برايش دارو باشد.[6]

و از انس است كه پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله فرمود: بادمجان را بخوريد و پر بخوريد زيرا نخست روئيدنيست كه به خدای عزّ و جلّ ايمان آورده، و از امام صادق عليه السّلام است كه هنگام خرما چيدن بسيار بادمجان بخوريد كه درمان هر درد است، چهره خرم كند و رگها را جدا كند و منى را فزايد، و در برابر امام چهارم بادمجان سرخ كرده با روغن زيتون بود و چشم آن حضرت بدرد آمده بود و از آن ميخورد، راوى گويد: گفتم: يا ابن رسول اللَّه از اين ميخورى كه آتش است؟ فرمود: خاموش، پدرم از جدّم برايم باز گفته: كه بادمجان پيه زمين است و خوبست براى هر چه در آن افتد.[7]

بيان: در قاموس گفته: بورانى خوراكى است منسوب به بوران دختر حسن بن سهل و همسر مأمون پايان- بيان: يبيّن العروق: يعنى ريشه خوره و فالج را ببرد و اگر از باب تفعيل باشد يعنى رگها را پر خون كند و آنها را پديد سازد.[8]

در دعوات راوندى كه پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله در خانه جابر بود و بادمجان برايش آوردند و آغاز خوردن كرد و فرمود: اى جابر البته گرمى دارد، فرمود: اى جابر نخست درخت است كه بخدا ايمان آورده آن را با روغن زيتون سرخ كنيد و بپزيد و نرمش كنيد كه در حكمت فزايد. بيان: نام بادمجان نزد عرب مغد يا وغد است.[9]

در آداب خوردن بادمجان وارد شده است که به همراه کلاه آن خورده شود که سود بیشتری دارد.

در کتاب معارف گياهى، ج 1، ص: 10 مطالبی ارزشمند آورده که بیان آن خالی از لطف نیست و بدانیم که امروز هم بسیاری از دانشمندان پی به این خوراکی معجزه آسا برده و آن را در دسته خوراکی های لازم الاکل بیان کرده اند.

به نظر بنده بهتر است بادمجان را همیشه به هر صورتی که شده مثل قدما در سر سفره داشته باشیم یا به صورت ترشی یا خورشتی یا کباب شده و یا حتی می توان آن را به عنوان ته دیگ استفاده کرد و همیشه از خواصش بهره مند شد.

بادنجان

در كتب طب سنتى با نامهاى «بادنجان»، «مغد»، «وغد» و در كتب فارسى قديم «پاتنگان» آمده است. به فرانسوى Melongine وAubergine وMelongene و به انگليسى Eggplant ناميده مى شود. گياهى است از خانواده Solanaceae نام علمى آن Solanum melongena L . و مترادف آن:Solanum melongena Var esculentum Nees . است.

مشخصات

بادمجان گياهى است يكساله، ساقه آن استوانه اى، پوشيده از كرك و پرشاخه.

برگهاى آن بيضى، نوك باريك، با كركهاى پنبه اى. گلهاى آن بنفش، ميوه آن اغلب دراز با رنگ بنفش تيره و سياه. بعضى از ارقام آن زرد يا سفيد است.

واريته سياه آن خوردنى است و ساير واريته ها زينتى هستند. تكثير آن از طريق كاشت بذر آن در خزانه در زير شاسى در اسفند انجام مى گيرد. يك ماه بعد نهال هاى كوچك را در خزانه ديگرى در زير شاسى با فواصل بيشترى مى كارند و آن را در اواخر ارديبهشت به مزرعه منتقل مى كنند. بادمجان بومى هند است و از آن ديار برخاسته و به ساير مناطق رفته است و در حال حاضر در اغلب كشورها كاشته مى شود.

تركيبات شيميايى

از نظر تركيبات شيميايی امروزه گفته شده است که در برگ و شاخه ها و گل بادمجان الكالوئيدسولانين [10] وجود دارد و همچنين در ميوه نارس آن نيز مشخص شده است. ولى در ميوه رسيده آن مقدارش خيلى كم است و فقط ميوه رسيده بادمجان خوراكى است و با توجه به اين كه در معده هاى ضعيف حتى وجود مقدار كم الكالوئيدسولانين نيز ممكن است اختلالات مسموميت ضعيفى ايجاد نمايد، لذا در مصرف و خوردن بادمجان بايد رعايت احتياط به عمل آيد (البته این مبحث در طب سنتی تایید شده نیست و تمام جوانب بادمجان مصرف خوراکی و درمانی هم دارد ولی بهتر است براى اين كار بادمجان را قبل از طبخ به برشهايى با پوست تقسيم و داخل و خارج آن را نمك پاشيد 3- 2 ساعت بگذارند كه زردآب و آب سياهى كه محتوى الكالوئيد است از آن خارج شود و در خلال اين 3- 2 ساعت چند بار آب آن را عوض كنند و آب تازه بريزند تا به كلى سياه آب از آن خارج شود و پس از آن پخته و مصرف كنند.

گزارش ديگرى نشان مى دهد كه در ميوه بادمجان وجود ترى گونلين [11] و كولين [12] و پروتئين [13] و كلسيم و فسفر و آهن و ويتامينهاى A وB وC تأييد شده است.

از نظر مواد معدنى و ويتامينها در بادمجان رسيده مواد زير موجود است:

آب، پروتئين، چربى، هيدراتهاى كربن، كلسيم، فسفر، آهن، سديم، پتاسيم، ويتامين، تيامين، رايبوفلاوين، نياسين، ويتامين C .

خواص و كاربرد

• ريشه بادمجان و شاخه هاى خشك شده و برگهاى آن و گرد دم ميوه آن همه قابض و بندآورنده خون است و براى معالجه احتلام در شب و خون ريزي هاى روده اى انواعى از بادمجان سياه و ساير انواع خون ريزي ها مفيد است [استوارت].
• ميوه بادمجان در موارد مسموميت هاى حاصل از خوردن قارچ سمى پادزهر خوبى است و آن را خنثى مى كند.
• گياه بادمجان بازكننده انسداد و گرفتگى هاى مجارى عروق است [هاو].
• در هندوچين از بادمجان به عنوان يك داروى ملين استفاده مى شود [مى نات] و قابض است. برگها و پوست سياه ميوه ضد اسهال خونى است [پروت و هررير]. در فيليپين جوشانده ريشه بادمجان به عنوان محرك و ضد آسم خورده مى شود. [گررو و كوى زمبينگ].
• از نظر طبيعت بادمجان طبق نظر حكماى طب سنتى گرم و خيلى خشك است و از نظر خواص معتقدند كه مقوى معده و بازكننده انسداد و گرفتگى هاى مجارى عروق است. اگر با روغن سرخ شود كمى لينت دارد و با سركه قابض و مدر است و مسكن دردهاى گرم مى باشد. بدبويى زير بغل و كنج ران را رفع مى نمايد. خوردن بادمجان به تنهايى ممكن است درد پهلو، زهار، و بواسير و درد چشم سوداوى ايجاد كند به همين علت معمولا آن را با گوشت و روغن و گاهى با سركه طبخ و مى خورند. آب سياهى كه قبل از طبخ در موقع خيسانيدن از بادمجان بريده شده، خارج مى شود براى رفع و خشك كردن عرق دست و پا مفيد است و اگر دست و پا را چند بار با آن آب بشويند عرق به كلى زايل مى شود.
• باید بدانیم که مصلح بادمجان پوست آن و کلاه آن می باشد برای همین باید بادمجان به همراه پوست و کلاهش طبخ شود و خواص آن را چند برابر خواهد کرد.
• اگر بادمجان را بسوزانند و خاكستر آن را با سركه خمير نمايند و به زگيل بمالند زگيل كنده مى شود. و اگر بادمجان را زير آتش بگذارند تا نيم پخته شود و سپس آن را بيرون آورده و با فشار آب بگيرند و 75- 50 گرم از آب آن را با 30- 25 گرم شكر قهوه اى مخلوط كرده بياشامند براى تسكين درد استخوان شكسته و ضرب خورده مفيد و جانشين موميايى است.
• از بادمجان در برخى مناطق افريقا به عنوان ضد تشنج استفاده مى شود. موشهاى آزمايشگاهى كه تحت رژيم داروهاى تشنج زا قرار داده شده در مواردى كه در عين حال در رژيم غذايى آنها عصاره بادمجان نيز وارد شده است خيلى كمتر تشنج داشته اند. در بادمجان تركيبات شيميايى به نام Scopoletin وScoparone وجود دارد كه ظاهرا تشنج را متوقف مى كند به اين دليل بيمارى صرع و ساير ناراحتى هايى كه تشنجزا هستند بادمجان تجويز مى شود.

پيماز

گونه ديگرى از بادمجان كه نام علمى آن-Solanum Xanthocapum Schrad .Wendl . و مترادف آن S .diffusum Roxb . است. مخصوص مناطق حاره است. ميوه اش خوراكى نيست و فقط از نظر خواص طبى مورد توجه مى باشد. در بلوچستان ايران مى رويد و نام محلى آن در بلوچستان «پيماز» است و در جلالوان كه با اين نام شناخته مى شود از جوشانده برگهاى آن با شستن و كمپرس براى كاهش تب بچه ها استفاده مى شود.

اين گياه كه بلندى ساقه آن تا يك متر مى رسد و خاردار است برگهاى آن خاردار به رنگ سبز براق و بيضى يا تخم مرغى. گلهاى آن آبى و ميوه هاى آن ريز و كوچكتر از زيتون است.

تركيبات شيميايى:

از نظر تركيبات شيميايى در ميوه هاى آن كارپسترال [14] و در حدود 3/ 1 درصد از يك گلوكوالكالوئيد به نام سولانوكارپين [15] وجود دارد. الكالوئيد گلوكوزيدى به نام سولانوكارپين كه از تخم آن گرفته مى شود شبيه سولانين- اس [16] است [G .I .M .P].

گزارش ديگرى نشان مى دهد كه در اين گياه گلوكوزيد[17] و سولاسودين [18] وجود دارد [پتلو]. روغنى كه از تخم آن گرفته مى شود داراى اولئيك اسيد[19]، لينولئيك اسيد[20]، پالمى تيك اسيد[21]، استآريك اسيد[22]، آراشيديك اسيد[23] و مخلوطى از دو استرول [24] است [گوپتا و دوت]. و به علاوه بررسى ديگرى نشان مى دهد كه گياه داراى در حدود 1 درصد الكالوئيدهايى است كه منبع توليد كورتيزون و هورمونهاى جنسى است.

خواص و كاربرد:

ريشه گياه ملين و نرم كننده سينه است و براى تسكين سرفه و آسم و رفع درد سينه به كار مى رود. له شده آن را اگر با شراب مخلوط و كمى بخورند براى قطع تهوع و قى مفيد است. عصاره ميوه هاى آن براى رفع جراحت گلو مصرف مى شود و مفيد است ساقه و گلها و ميوه آن تلخ است و بادشكن و در موارد سوختگى پا با آب جوش كه تاولهاى آبدار به كار مى رود و خيلى نافع است. برگهاى آن به صورت ضماد براى رفع دردهاى موضعى استعمال مى شود و عصاره برگ مخلوط با فلفل در موارد روماتيسم تجويز مى شود.

غنچه هاى گلهاى آن با محلول آب نمك براى رفع آب كه از چشم مى آيد مفيد است. در تايوان از اين گياه براى معالجه كم خونى و كلوروز استفاده مى شود.

بادمجان برى

گونه ديگرى نيز در بلوچستان مى رويد كه بادمجان برى ناميده مى شود، نام علمى آن Solanum incanum L . و ياSolanum melongena Var incanum است.

مشخصات گياه:

اين گياه در جنوب شرقى در بلوچستان بخش هوديان درده زيق و در جنوب كشور در لار، بندرعباس، جزيره قشم، جزيره خارك، مكران و چاه بهار مى رويد.

تخم اين گياه اثر انعقاد شير دارد. و از غرغره جوشانده گياه به عنوان دارو براى تسكين درد دندان و التيام زخمهاى حلق و براى رفع ناراحتى سينه استفاده مى شود و در استعمال خارجى جوشانده ميوه آن براى رفع ناراحتى هاى جلدى خارش و كورك مفيد است ميوه هاى نارس اين گياه سمى هستند.

گياهى است چندساله پوشيده از تار و خارهاى سفت زردرنگ شفاف. برگها تخم مرغى پوشيده از تار، گلها ارغوانى روشن ميوه تخم مرغى، زردرنگ كه در آن دانه هاى كوچكى به قطر 2 ميلى متر قرار دارد.

[1] در محاسن (525)

[2] محاسن (526)

[3] محاسن (526)

[4] ‏ آسمان و جهان (ترجمه كتاب السماء و العالم بحار الأنوارجلد 54)، ج‏10، ص: 52

[5] طب الائمه  (139)

[6] مکارم

[7] آسمان و جهان (ترجمه كتاب السماء و العالم بحار الأنوارجلد 54)، ج‏10، ص: 52

[8] آسمان و جهان (ترجمه كتاب السماء و العالم بحار الأنوارجلد 54)، ج‏10، ص: 52

[9] آسمان و جهان (ترجمه كتاب السماء و العالم بحار الأنوارجلد 54)، ج‏10، ص: 52

[10] .Solanine

[11] .Trigonelline

[12] .Choline

[13] .Protein

[14] .Carpesteral

[15] .Solanocarpine

[16] .Solanine -S

[17] .Glucosid

[18] .Solasodine

[19] .Oleic acid

[20] .Linoleic acid

[21] .Palmitic acid

[22] .Stearic acid

[23] .Arachidic acid

[24] .Sterol