تفسیر آزمایش ادرار

یکی از فاکتورهای مهم، ساده و البته رایج در برگه ازمایش آنالیز کامل ادرار یا urinalysis است. در این آزمایش ادرار از نظر فیزیکی و شیمیایی و میکروسکوپی تست، مشاهده و مورد بررسی قرار می گیرد. بسیاری از اوقات همین آزمایش ساده و راحت کمک بسیار شایانی به طبیبان می کند و اطلاعات بسیار دقیق، لازم و کاربردی را برای تشخیص بیماری می دهد.

آزمایش ادرار گاهی وسیله ای کلیدی برای تشخیص بیماری های کلیوی و اولوروژیک، عفونت ادراری، بیماری های کبدی، سنگ کلیه و بیماران دیابتی و همچنین بارداری می باشد.

آزمایش ادرار برای تمامی بیماران اورولوژی و نفرولوژی لازم و ضروری است. اما گاهی اوقات نیز ممکن است این آزمایش به درستی و دقیق تفسیر نشود و باعث ایجاد گمراهی و شک برای طبیب شود. آزمایش ادرار توسط dipstick و میکروسکوپی انجام می شود.

بیش از 100 تست آزمایشگاهی در آزمایشگاه روی ادرار انجام می شود. رنگ، شفافیت، بو، وزن مخصوص، PH، وجود پروتئین، گلوکز، کتون، کریستال، گلبول سفید و قرمز در خون، باکتری، کشت ادراری و نیتریت مورد بررسی قرار می گیرد.

خصوصیات فیزیکی آزمایش ادرار

1. رنگ ادرار: ادرار طبیعی به رنگ زرد کم رنگ (pale yellow) است که به علت پیگمان یوروكروم (urochrome) می باشد. دلایل تغییر رنگ ادرار عبارتند از میزان غلظت ادرار، خوراکی ها، داروها، تولیدات متابولیسم بدن و عفونت ادراری. در صورت تغییر رنگ ادرار، باید تمام این موارد بررسی شوند. سندروم کهنه قرمز (red diaper syndrome) به علت باکتری سراشیا مارسسنس می باشد که باعث نگرانی مادران می گردد.
2. توربیدیتی (شفافیت): ادرار تازه شفاف است و شایع ترین علت کدری آن فسفاتوری است. در موارد کریستال فسفات اضافی در ادرار قلیایی شروع به رسوب می کنند، معمولا متناوب هستند و پس از مصرف غذا یا مقادیر زیاد شیر رخ می دهد. بیمار بی علامت بوده و چنانچه ادرار با اسیداستیک (سرکه)اسیدی شود، شفاف خواهد شد. از طرف دیگر در آزمایش میکروسکوپی کریستال های فسفات آمورف دیده خواهد شد. علت دیگر کدری ادرار پیوری است که حضور تعداد زیاد WBC در ادرار و بوی تند و زننده باعث افتراق آن از سایر علل خواهد شد. از علل نادر کدری ادرار کایلوری است که ناشی از ارتباط غیر طبیعی سیستم لنفاوی و ادراری میباشد.
3. وزن مخصوص ادرار: با dipsticks یا به وسیله اپتیک خاصی انجام می گردد. محدوده ی آن از 001/1 -035/1 می.باشد. وزن مخصوص ادرار معمولا نشانگر وضعیت هیدریشن بیمار است؛ ولی می تواند ناشی از عملکرد غیر طبیعی کلیه نیز باشد. وزن مخصوص طبیعی بین 1/008 تا 1/020 است، اگر زیر1/008 باشد رقیق است و اگر بالای 1/020باشد غلیظ می باشد. اگر در چند آزمایش متوالی 1/010باشد تشخیص CRF یا ARF مطرح است.

علل کاهش وزن مخصوص ادرار

• مصرف مایعات زیاد.
• مصرف داروهای مدر.
• دیابت بی مزه.
• کاهش توانایی کلیه در تغلیظ ادرار.

علل افزایش وزن مخصوص ادرار

• کاهش مصرف مایعات.
• دیابت شیرین.
• دهیدریشن به علت تب، تعریق، استفراغ، اسهال.
• ترشح نابجای ADH.
• تزریق مواد کنتراست (پس از ivp می تواند تا 1/035 برسد)

علت اسمولاریته ادرار، مواد محلول آن است و از ۵۰ تا ۱۲۰۰ میلی اسمول در لیتر متغیراست. اسمولاریته نیز تحت تاثیر هیدریشن و عوامل موثر بر وزن مخصوص ادرار قرار می گیرد. نسبت به وزن مخصوص اسمولاریته ادرار نمایشگر بهتری از کار کلیه می باشد، ولی توسط dipsticks قابل انجام نیست.

4. ph ادرار: توسط dipsticks چک می شود. PH ادرار از 4/5 تا ۸ متغیر است متوسط آن در حالت طبیعی ۵/۵ تا 6/5 است. اگر زیر ۵/۵ ،باشد اسیدی و اگر بالای 6/5 ،باشد قلیایی در نظر گرفته می شود در کل ph ادرار نشانگر pH سرم است، مگر در موارد خاصی مثل RTA و بیماری های خاص کلیه که قدرت اسیدی کردن ادرار مختل است. عدم توانایی کلیه در اسیدی کردن ادرار به میزان زیر ۵/۵ پس از لود اسید برای RTA تشخیصی است. چنانچه ادرار قلیایی باشد، احتمالا عامل آن باکتریایی اوره آز مثبت مثل پروتئوس می باشد. این باکتری ها با این آنزیم اوره ادرار را به آمونیاک تبدیل می کنند. در تشکیل سنگ های ادراری pH موثر است. سنگ های سیستینی و اسید اوریکی در ادرار اسیدی ایجاد شده و قلیایی کردن ادرار به درمان و پیشگیری آنها کمک می کند.

خصوصیات شیمیایی ادرار

Dipsticks یک روش آسان سریع و ارزان می باشد. موادی که با این روش چک می شود شامل خون، پروتئین، گلوکز، کتون، یوروبیلینوژن، بیلیروبین و گلبول سفید هستند. با این حال چون این آزمایش بر پایه کلرومتری (رنگ) می باشد، هر رنگ اضافی ادرار مثل فنازوپیریدین در این آزمایش اختلال ایجاد می نماید. مصرف ویتامین ث زیاد منجر به تداخل در واکنش اکسیداسیون شده و منفی کاذب را در گلوکز و بیلیروبین باعث می گردد. ادرار بیش از حد قلیایی منجر به مثبت کاذب پروتئین و از طرفی پایین خوانده شدن وزن مخصوص ادرار می گردد اگر Dipsticks تاریخ گذشته باشد یا برای مدت طولانی در معرض هوا قرار گرفته باشد خراب شده و نتیجه آزمایش قابل قضاوت نخواهد بود.

1. هماچوری: حضور RBC بیش از ۳ عدد در ادرار سانتریفوژ شده را هماچوری می نامند که Dipsticks حساسیت بیش از ۹۰ درصد برای شناسایی آن دارد، ولی اختصاصیت آن به علت مثبت کاذب بالا پایین. است حضور گلبول قرمز هموگلوبین و میوگلوبین آن را مثبت می کند، برای افتراق آنها از هم ابتدا آزمایش میکروسکوپی انجام شود، اگر گلبول قرمز دیده شد تشخیص هماچوری است؛ اگر دیده نشد باید خون بیمار سانتریفوژ شود، اگر سرم بیمار قرمز یا صورتی بود هموگلوبینوری و اگر شفاف بود میوگلوبینوری مطرح است علل هماچوری مثبت کاذب شامل آلودگی ادرار با خون قاعدگی و دهیدریشن و ورزش می باشد. هماچوری می تواند نفرولوژیک یا اورولوژیک باشد در موارد نفرولوژیک RBC یس مورفیک و چروکیده و اکثرا همراه پروتئینوری واضح و گاهی کست ghost cells (RBC که حین عبور از لوله های جمع کننده کلیه هموگلوبین خود را از دست داده اند، است در هماچوری اورولوژیک حداکثر پروتئینوری ۲+ یا3 + (۱۰۰-۳۰۰ میلی گرم در میلی لیتر) است. گلبول های قرمز گرد و با هموگلوبین یکنواخت هستند.
2. پروتئینوری: روزانه یک فرد بالغ بین ۸۰ تا ۱۵۰ میلی گرم پروتئین از ادرار دفع می کند. پروتئینوری می تواند ناشی از بیمارهای رئوواسکولار، گلومرولار توبولواینتراستیشیل و یا سرریزی (overflow) پروتئین غیر طبیعی سرم باشد. پروتئین ادرار تحت تاثیر هیدریشن می باشد، ولی هیچ گاه در این حالت بیش از ۲۰ میلی گرم در دسی لیتر نخواهد شد، ولی برعکس در پروتئینوری پاتولوژیک اگر مصرف مایعات خیلی زیاد باشد می تواند به زیر ۲۰میلی گرم در دسی لیتر هم برسد. آستانه تشخیص آن در ادرار با 20-30 dipsticks میلی گرم در دسی لیتر است میزان کمتر از ۱۵۰ میلی گرم در دسی لیتر پروتئین نرمال در نظر گرفته می شود. پروتئین ادرار شامل تام ها سفال (%۴۰)، گلوبولینهای سرم (۳۰% ) و آلبومین (۳۰%) است. علل منفي کاذب در dipsticks شامل ادرار شدیدا قلیائی، ادرار رقیق و حضور پروتئینی غیر از آلبومین است.
3. کتون و گلوکز: به علت باز جذب گلوکز در لوله های پروگزیمال نفرون نباید در افراد نرمال گلوکز ادرار مثبت باشد حد نهایی باز جذب در ادرار در بالغین ۱۸۰ میلی گرم در دسی لیتر و در کودکان و نوزادان ۱۲۰ میلی لیتر در دسی لیتر است. سایر قندها در dipsticks قابل شناسایی نیستند.