کزاز؛ باکتری که از راه زخم وارد بدن می شود و سیستم عصبی بدن را تحت تاثیر قرار می دهد که با علائمی مثل کشش درعصب های گردن، ضعف فک که با عفونت شدید همراه است و گاهی منجر به مرگ می شود.
برای اولین بار بقراط در قرن پنجم قبل از میلادی این بیماری را این چنین توصیف کرد: اسپاسم عضلات در این بیماری سه چهار هفته طول می کشد که متناوب درد ناک است. درد در ماهیچه های اسکلتی بدن ایجاد می شود. گرفتگی و کشش درعصب گردن از جلو وعقب شروع می شود که باعث خشکی گردن می شود. در بعضی مواقع به بلع وارد می شود که توان جویدن ندارند. علائم دیگری مثل: تعریق شدید، سردرد های شدید، تب، افزایش فشار خون و افزایش ضربان قلب و… دارد که شبیه تشنج است. برخی از اسپاسم ها به حدی شدید هستند که باعث شکستگی استخوان ها می شود. دراین حالت هایی که بدن سریع فعال می شود و فضولات به سمت یک خروجی بروند خون رسانی به اعضا را کلا کم می کند. که باعث خشکی بدن می شود و ممکن است منجر به مرگ شود.
دیدگاه طب جدید
علت این بیماری در سال ۱۸۸۴ برای اولین بار توسط دانشمندان شناخته شد و واکسن آن در سال ۱۹۲۴ ساخته شد.
ولی در کتب سنتی علت و درمان این بیماری از قرن ۳ و ۴ نوشته شده است که تمام نظریه علم نوین برگرفته از متون و کتب قدیم می باشد.
علائم بیماری کزاز
- اسپاسم عضلات
- اسپاسم عضلات این بیماری سه تا چهار هفته طول می کشد که متناوبا درد ناک است. درد در ماهیچه های اسکلتی بدن ایجاد می شود.
- برخی از اسپاسم ها به حدی شدید هستند که باعث شکستگی استخوان ها می شود.
- گرفتگی و کشش درعصب گردن از جلو وعقب شروع می شود که باعث خشکی گردن می شود.
- مشکلات بلع و دفع غذا.
- در بعضی مواقع گرفتگی در قسمت بلع ایجاد می شود که باعث می شود فرد توان جویدن نداشته باشد.
- گرفتگی و ضعف در فک که به مرور زمان شدت پیدا می کند و در ادامه گرفتگی ماهیچه های دهان، فرد دچار تشنج می شود و توانایی حرف زدن را از دست می دهد. به دنبال تشنج، عضلات فک، سر و صورت، گردن، ساعد، دست و پا و کمر نیز متشنج (قفل شدن) می شود.
- لبخند کزازی: برخی مواقع تشنج ماهیچه های صورت، باعث می شود بیمار خندان نشان داده شود و این قیافه خندان به نام لبخند کزازی معروف است. (علت آن کشیده شدن عصب رخسار است)
- تشنج و سخت شدن ماهیچه های کمری باعث خمیدگی فرد رو به جلو می شود. این تشنج دردناک می باشد.
- گاهی گرفتگی عضلات باعث تنفس سخت می شود که با سایر علائم کزاز همراه است و شبیه افرادی می شوند که خناق (گرفتگی گلو،تنگی نفس،لوزه و خرخر کردن در شب) گرفته اند.
- در بعضی از افراد، عضله های شکم کشیده می شود (یعنی همان قوه ماسکه از بین می رود).
- حتی با وجود اقدامات درمانی حدود ده درصد بخصوص افراد بالای ۶۰ سال عمر خود را از دست می دهند.
- در حالت هایی که بدن سریع فعال می شود و فضولات به سمت یک خروجی می روند خون رسانی به اعضا را کلا کم می کند. که باعث خشکی بدن می شود و ممکن است منجر به مرگ شود.
سایر علائم کزاز:
- تب و بی قراری.
- افزایش فشار خون و افزایش ضربان قلب.
- تعریق زیاد.
- سردردهای شدید.
- زیاد شدن آب دهان و سرازیر شدن آن.
- متورم شدن چشم ها و صورت، بیرون زدگی چشم، پلک زدن پشت سرهم و اشک ریزی از چشم.
- فشار دادن دندان ها بر هم.
- بی اختیاری مدفوع و ادرار و نمایان شدن ادرار به رنگ آب و کفی بودن آن و گاهی خون در ادرار.
- خارش کل بدن که عذاب آور است.
انواع کزاز:
- کزاز عمومی.
- کزاز نوزادی.
- کزاز ناحیه ای.
- کزاز مغزی.
بیماری کزاز چگونه ایجاد می شود؟
- علت بیماری های عفونی که از راه خون وارد بدن می شود و اعصاب را درگیر می کند، کزاز است مخصوصا اگر بیماری که شدت آن از جانب عفونت شروع شده باشد (مثل کرونا) پس می توان گفت کزاز در خیلی از بیماری ها وجود دارد.
- باکتری این بیماری بسیار مقاوم می باشد. تقریبا در همه جا به ویژه در خاک، کودها، گرد و غبار، در دستگاه گوارشی بسیاری از حیوانات از قبیل گاو، مرغ، گوسفندان و حیوانات بیابانی آلوده وجود دارد. که از راه پوست، سوختگی، زخم و سوراخ وارد بدن می شوند و باعث ایجاد سم می شوند.
- معمولا افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند به این بیماری مبتلا می شوند.
- در مناطقی که اکسیژن کمتر و رطوبت آن زیاد است این بیماری از راه زیر پوست بیشتر وارد بدن می شود.
- در بعد از گاز گرفتگی حیوانات این اتفاق ایجاد می شود.
- بعضی اوقات از جراحتی که در دندان پزشکی است، ایجاد می شود.
دیدگاه طب سنتی، اسلامی
در کتاب منصور فی الطب بیان شده، از اصابت انسان به سرما یا از خروج خون زیاد مریضی خطرناک به آنها می رسد که از برخورد جراحت به خاک ایجاد شده است.
در کتابی دیگر آمده است: افرادی که دست خشک و ناخن خشک دارند به این بیماری مبتلا می شوند.
گرفتگی و لرزش از سرما و خون ریزی بسیار یا بیماری های سخت که از زخم های آلوده با خاک ایجاد می شوند را بیماری کزاز می گویند.
در کتاب منصور فی الطب بیماری عفونی که از خاک ایجاد شود، از جاهای کثیف و همچنین خاکروبه ها، جاهایی که آشغال و اسطبل دام ها وجود دارد از شکاف های بدن وارد می شوند.
نشانه های اسپاسم های دردناک در بدن عبارت است از قفل شدن دندان و دهان که باعث سخت باز و بسته شدن آن می شود و گرفتگی در ماهیچه های دست و پا، کشیدگی پشت به گونه ای که خمیدگی در پشت و بالا رفتن دمای بدن ایجاد می شود و گاهی علت مرگ افراد می شود.
گاهی ریح و باد و گاهی از سردی و انجماد و در بعضی موارد از باکتری و عفونت ها کزاز ایجاد می شود که باعث می شوند عصب از پشت گردن تا پایین بدن را خشک کند و علت این خشکی، مشکلات نرسیدن خون صالح به مغز است که یا ریح غالب می شود یا از بخارات که به سر رسیده سردی و انجماد غالب می شود که به تشنج می رسد.
در الاغراض الطبیه آمده: کشیده شدن عضلات و عصب های گردن از پیش و پس و راست ماندن آن را کزاز می گویند.
برخی، تشنجی که سبب آن فرسودگی و سردی باشد را کزاز می گویند. که دلیل آن بادهای غلیظ می باشد. این بادها همان ریح است که در اثر سرما غلیظ شده است. در بدن فردی که خونریزی دارد حرارت بالا می رود که باید از رسیدن سرما به آنها جلوگیری نمود. چون خون ریح (بخار) دارد زمانی که بخارات در بدن بماند به اعضا یا اعصاب می رود. در اثر رسیدن سرما به اعضا این بخارات غلیظ می شود و انجماد به وجود می آید. (مانند وقتی بدن تب دار ماساژ داده می شود و فرد عرق کرد باید بدن او پوشانده شود که سرما به بدن نرسد که بدن دچار کزاز نشود).
نکته: اگر علائم بالا در فردی دیده شد عفونت در بدن زیاد دارد، سردی به مغز رسیده و بخارات در بدن زیاد شده اند که یا کزاز گرفته و یا مقدمات کزاز را دارد.
درمان کزاز
- علاج کزاز تشنج است و چون کزاز از تشنج و سردی است، از روغن ها و ضمادهای گرم و تر استفاده شود.
- ضماد و مالش روغن پیه گورخر یا گاو کوهی.
- دوشیدن شیر بر عضله ها.
- تنقیه کردن در صورتی که سرخی در چهره مشاهده شود.
- تنقیه شیر خنک (شیر خر) در روده، اگر روده ها سوزش داشته باشد.
درمان کزاز امتلایی (پر خونی)
- عضلاتی که در حال خشک شدن هستند از سر این عضلات و از سمت گردن بادکش گذاشته شود که باعث برگشت حرارت به عضو می شود ریح را از بین می برد و سردی که باعث انجماد موضع شده از بین برود. (خون گیری انجام نشود خطرناک است).
- ضماد آسیاب شده تخم کتان و کنجد به همراه آرد، روغن کنجد و مقداری شیر به موضعی که دچار اسپاسم شده است.
- ضماد روغن های گرم بسیار نافع است و اگر عرق کند نباید بدن سرد شود.
- پشم را خیس کرده و بر روی موضع گذاشته شود که رطوبت را به خود بگیرد.
- ضماد و مالیدن روغن نیم گرم و پیه گوره خر.
- مالش روغن سداب برای نرم کردن.
- ضماد پیه مرغابی، پیه مرغ خانگی.
- مغز ساق گاو، روغن دنبه.
- ضماد موم زرد، روغن کنجد.
درمان کزاز اطفال
- شیاف خنک کننده.
- مادر شیرده، نان وعسل و نخود آب غلیظ مصرف کند.
- مصرف آب و عسل به جای آب.
- مالش بدن طفل با روغن های گرم.
نسخه کزاز در طب سنتی:
- بنفشه، ختمی، برگ کنجد و برگ کدو با هم پخته شود و صاف کرده آن با روغن کدو و بنفشه مخلوط و به همراه موم بر مهره های گردن و پشت ضماد شود.
- خوردن روغن بادام و شکر و شوربای مرغ (منظور پرندگان).
- روغن بنفشه بادام (روغن پایه بادام) نیم گرم بر سر مالیده شود و همواره بدن را چرب کنند.
نکات پایانی درمان:
- بهتراست در موضع درد حجامت زده نشود. مخصوصا وقتی علت مشخص شد و درد از گردن شروع شود.
- اگر سنگ یا فضولاتی در مجاری ادرای باشد و مانع دفع ادرار شود یکی از علت های کزاز می باشد چون عفونت ها را کامل از ادرار تخلیه نمی کند و باعث برگشت به خون می شود و برگشت عفونت به هر دلیلی به بدن باعث کزاز می شود.
تفاوت و شباهت تشنج با کزاز در خوارزمشاهی:
- بیشتر حالت های هر دو با درد همراه است.
- گاهی خشکی و ریح ایجاد می کند،
- اگر رطوبت در عصب عضله بیفتد آن را فرسوده می کند و انجماد پیدا می کند.
- درتشنج یک دفعه اسپاسم ایجاد می شود ولی در کزاز به مرور اعصاب خشک می شود.
- در تشنج لخته انسداد ایجاد کرده ولی در کزاز بخارات باعث انسداد می شود.
- کزاز از تشنج سردتر است.
درمان کزاز از نظر روایت:
اول از ضمادات استفاده شود و بعد موارد زیر استفاده شود:
- شافیه چهل روزه.
- جامع وعسل ضماد کردن و خوردن آن.
- مداومت بر مصرف سیاهدانه و عسل.
- حنا نوره به موضع بستن.
- زالو گذاشتن فقط برای زخم هایی که سر باز کرده و تخلیه شده وعفونت شدید دارد و همچنین در صورتی که خروجی دیگری باز باشد.
- داروی پیامبر.
نکته روایتی:
از امام صادق (ع) روایت شده: فردی جنب شده بود و در این حین جراحتی بر او عارض شده بود. به این فرد امر شد که غسل کند. فرد بعد از غسل به بیماری کزاز مبتلا شد و سپس مرد. حضرت فرمودند: دوای نادانی و جهل سوال کردن است.
بنا به این روایت شستن جای زخم کزاز می شود.
طبق این روایت، تفاوت شستن جای زخم کزاز و جای حجامت در چیست؟
در زخم حجامت بعد از آب رسیدن به موضع، فرد به بیماری کزاز مبتلا نمی شود، چون بعد از حجامت جای زخم سطحی شسته می شود با آب ولرم و شستن با آب ولرم، حرارت را بالا نمی برد و باید از حمام داغ رفتن اجتناب کرد. ولی این فرد حمام رفته و حرارت بیش از حد بالا رفته که با بالا رفتن حرارت، به خون رقت داده می شود و تمام فضولات بدن به جای زخم که خروجی بدن است ریخته می شود و کزاز به وجود می آید.
