نجوم

روایات بیان می کنند که حضرت آدم وقتی به زمین آمد، خداوند علم همه چیز از جمله طب و نجوم را به او آموخت. پس پیدایش علم طب و نجوم از زمان حضرت آدم (علی نبیّنا و آله و علیه السّلام) بوده است.

تعریف نجوم

نجوم در لغت عرب، جمع واژه نجم و به معنی ستارگان است. این واژه، دانش ستاره شناسی نیز گفته می شود، که معادل آن در زبان انگلیسی (Astronomy) بوده و از دو واژه یونانی (Astron) به معنای ستاره و (Nomos) به معنای قانون مشتق شده است. دانشمندان علم نجوم هریک تعریفی ویژه از این دانش ارائه داده اند، بیشتر این تعریف ها در بردارنده مسائلی است که در آن علم مورد بررسی قرار می گیرد؛ در اینجا به ذکر چند نمونه از آنها بسنده می کنیم:

• از نگاه ابن سینا “در علم هیئت، حال اجزای عالم از لحاظ اشکال و اوضاع آنها نسبت به یکدیگر و اندازه ها و فواصل میان آنها و حال حرکات فلک ها بررسی می شود. اندازه کرات، قطب ها و دوایری که با آنها حرکات تمام می شود به دست می آید.”
• مایردگانی چنان که می گوید: علم نجوم “بررسی” مواضع، حرکات، ساختمان ها، سرگذشت ها و سرنوشت های اجرام آسمانی است.”
• از نگاه امین سبحانی علم نجوم عبارت است از: “مطالعه تکامل طبیعی و مادی اجرام و اجسام،آسمانی در زمان و مکان معین.”
• علی زمانی قمشه ای معتقد است که “نجوم علمی است که در آن از ظواهر اجسام آسمانی و قوانین حرکات ظاهری و حقیقی، اندازه ها، فواصل و خواص طبیعی آنها بحث می شود.”

مسائل و شاخه های دانش نجوم

مسائلی را که در علم نجوم مورد بحث قرار می گیرند می توان در چهار شاخه تقسیم بندی کرد:

1. هیئت (Astronomy): این حوزه از دانش نجوم به طور کلی درباره حرکت و جابه جایی اجرم آسمانی بحث می کند.
2. اخترفیزیک (Astrophysics): حوزه اخترفیزیک درباره ساختار خواص فیزیکی ترکیب شیمیایی و تحولات درونی ستارگان بحث کرده و به مطالعه حرکات ظاهری و حقیقی ستارگان و تعیین موضع آنها نیز می پردازد. اخترفیزیک شاخه ای از ستاره شناسی است که ویژگی های فیزیکی اجرام آسمانی، مانند تابندگی، جرم، چگالی، دما و ترکیب شیمیایی با منشأ و تحول آنها را مورد بررسی قرار می دهد.
3. کیهان شناسی (Cosmology): این رشته از نجوم چگونگی پیدایش و منشأ کیهان، قوانین عمومی تکامل طبیعی و مادی جهان و ساختار آن را بررسی می کند. بررسی وضع کهکشان ها و نواختران و نیز مسأله انبساط جهان از موضوع های مهم مورد مطالعه کیهان شناسان است برخی از صاحب نظران کیهان زایی (Cosmogony) را نیز به عنوان شاخه مستقلی از نجوم شمرده اند، ولی به نظر می رسد این دانش زیر مجموعه کیهان شناسی باشد.
4. طالع بيني (Astrology): این شاخه نیز که به کمک مطالعه حرکت و مواضع اجرام آسمانی به پیشگویی می پردازد و به طالع بینی علمی و غیر علمی تقسیم می شود، از دیگر شاخه های دانش نجوم شمرده شده است.

لازم به ذکر است عرض شود یادگیری حداقلی این علم ایرادی ندارد ولی ورود به این علم و یادگیری همه جوانب آن و استفاده از این علم، عواقب سنگینی دارد.

دوره ها و تطورات دانش نجوم

ستاره شناسان سیر تطور این علم را به چهار دوره تقسیم می کنند:

1. دوره زمین مرکزی: منجمان در این دوره معتقد بودند که باید زمین مرکز جهان باشد و تمام اجرام آسمانی، به دور آن، بگردند.
2. دوره خورشید مرکزی: در این دوره نظریه خورشید مرکزی منظومه شمسی بسط یافت و به صورت علمی درآمد.
3. دوره کهکشانی: دوره ای است که می توان سرآغاز نجوم جدید را از این دوره دانست کپرنیک نشان داد که زمین نه تنها مرکز عالم، نیست بلکه سیاره ای معمولی بوده و خورشید نیز همانند بسیاری دیگر از ستارگان است.
4. دوره کیهانی: در این دوره آشکار شد که کهکشان ما تنها یکی از بسیار کهکشان های موجود در این جهان است بخش زیادی از تلاشها در این دوره، به تهیه تصویری کامل از جهان اختصاص داشته است.