سالمندی

دوران سالمندی یکی از پدیده های مطرح در عرصه بهداشت و سلامت جهانی است.
با توجه به افزایش عمر افراد، مسئله کیفیت زندگی سالمندان اهمیت خاصی می یابد. حفظ و
بهبود وضعیت سلامتی در دوران سالمندی نه تنها باعث جلوگیری از ابتال به بیماری های
مزمن می شود، بلکه به مشارکت فعال سالمندان در فعالیت های خانوادگی و اجتماعی نیز
کمک شایانی خواهد کرد

تدابیر دوران سالمندی

1 .بدن سالخوردگان را با روغن بنفشه در پایه بادام و بابونه چرب کنند.
۲ .غذای آنها باید کم حجم اما از نظر کیفیت بالا باشد, به طور کلی کاهش حجم غذا, اجتناب از غذاهای سودازا و بلغم زا توصیه میشود, غذاهایی مانند آبگوشت، شوربا، حلیم گندم، شیر و عسل، زرده تخم مرغ نیم برشت, آبگوشت و گوشت جوجه خروس, نان خوب پخته با میزان نمک متوسط مفید است.
۳ .سبزیهایی مانند کاهو با ادویه گرم که مصلح آن است، میل کنند.
۴ .چغندر, کرفس و تره و از میوهها انجیر تازه, خشک, انگور و مویز با مغز گردو و بادام برای افراد سالمند مناسب است.
۵ .از چیزهای ترش خصوصاً آب لیمو به تنهایی اجتناب کنند.
۶ .سعی کنند لبنیات حذف شود مایعات بسیار کم و به همراه خرما و عسل فراوان مصرف شود .
۷ .از گرسنه خوابیدن پرهیز کنند زیرا گرسنه به خواب رفتن سبب از بین رفتن قوت آنها میشود.
۸ .یبوست یکی از مشکالت این سنین است و بهتر است با غذاهایی مانند انواع سوپها درمان شود و اگر با این تدابیر برطرف نشد از انجیر خشک جوشانده در ماءالعسل و مسهل های خفیف استفاده شود, خوردن انجیر تازه در فصل آن و انجیر خیسانده در زمستان،از بهترین چیزها برای نرم کردن شکم است به هیچ وجه هاضوم ترک نشود.
۱۰ .مالش و دلک معتدل برای پیران مناسب است, سبب تقویت آنها میشود، به طور کلی ماساژ، ورزش، روغن مالی مناسب و حمام معتدل برای این گروه مناسب است.

در ادامه متن خلاصه الحکمه را درباره تدابیر سالمندان می آورم
خلاصة الحكمة، ج‏2، ص: 261
و امّا مشايخ: چون مزاج ايشان مختلف مى‏باشد؛ به جهت آن كه اعضاء اصليه ايشان بارد و يابس است و رطوبات بلغميه در تجاويف اعضاء ايشان مجتمع، سزاوار است آن كه ملاحظه نمايند به سوى اعراض ظاهره: اگر بارد يابس باشد، بايد كه اغذيه و جميع تدابير ايشان، حارّ رطب باشد. و اگر بارد رطب باشد، بايد كه اغذيه و جميع تدابير ايشان، حار يابس باشد.
و ليكن تكثير غذا در ايشان مطلوب است و تقليل رياضت جهت توفير قوّت و رطوبت و ليكن چون معده ايشان ضعيف مى‏باشد، واجب است كه به تفاريق، اندك اندك، غذا تناول نمايند آن مقدار كه هضم تواند شد و قوّت هاضمه ايشان وفا بر آن نمايد؛ نه آن كه باعث امتلاء و تخمه گردد.
و از اغذيه، چيزهايى اختيار نمايند كه قليل الكمّيّة [و] كثير الكيفيّة باشد؛ مانند زرده تخم نيم برشت «1» و آب گوشت و شير و مانند اين‏ها. و نان ايشان، جيد الصنعه معتدل الملح باشد تا زود هضم يابد. و بعد از «2» انهضام، آن چيزى كه ملين طبع باشد بخورند و اين در صورتى است كه طبيعت ايشان قبض باشد و الّا احتياج به ملين نيست.
و در روز، اندك غذاى خفيف معتدلى تناول نمايند و در شب اگر اندك زياده تناول نمايند، مانند پلاو كم روغن و يا قورمه يا «چلاو» و يا «قلايا» و يا كبابات لحوم لطيفه خفيفه؛ به جهت آن كه هضم و تحليل در روز كم تر مى‏باشد و در شب، زياده و قوى‏تر. و ايشان را شب گرسنه خوابيدن و چيزى تناول نكردن ممنوع است؛ شرعا و عقلًا؛ زيرا كه وارد است كه اگر گرسنه باشند و چيزى نخورند و بخوابند، از ايشان قوّتى فوت مى‏گردد كه تدارك آن دشوار و ممكن نيست «3».
ببايد دانست كه چون در ابدان مشايخ، بلغم غالب مى‏باشد- به جهت ضعف هضم‏
__________________________________________________
(1). الف: نيم پخته.
(2). الف: (از) حذف شده.
(3). اشاره به روايتى از امام صادق- عليه السلام- كه فرمودند: مَنْ تَرك العِشاءَ نَقَصتْ مِنهُ قُوَّه وَ لا تَعُودُ الَيهِ. موسوعه الاحاديث الطبيه، ج 2، ح 1479.
خلاصة الحكمة، ج‏2، ص: 262
ايشان و قلّت حرارت- و سوداء نيز غالب مى‏باشد- به جهت غلبه ارضيت- لهذا واجب است كه از هرچه مولّد بلغم و سوداست اجتناب نمايند و از اشياء حارّه حريفه مجفّفه نيز مانند «كواميخ» و «مرى» و توابل؛ تا معين يبوست نگردند و خون مطلقا نگيرند مگر نزد ضرورت شديد و آن هم اندك به قدر لا بد. و امّا بر سبيل تداوى مجوَّز است و از اشياء مولده سودا، نيز مانند بادمجان و گوشت قديد و لحوم صيد و گوشت گاو و عدس بسيار و مانند اينها «1» و از اشياء مولده بلغم مانند ماهى و خيار و هندوانه و كدو و بقول رطبه و مانند اين‏ها و از اشياء حامضه؛ خصوصا سركه و مخلّلات «2». و اگر احيانا بر سبيل اتفاق و بى‏اختيارى، بعضى از آن‏ها خورده شود، دفع مضرّت آن‏ها به اضداد آن‏ها نمايند. و اگر بر سبيل اراده و قصد تناول نمايند، در حين طبخ اصلاح آن‏ها نمايند.
و ببايد دانست كه آشاميدن شير، مشايخ بسيار كبير السّن را كه «شيخ فانى» نامند مفيد است؛ درصورتى كه بعد [از] تناول آن، در ناحيه كبد و بطن خود تمدّد و حكّه درنيابند و استمراى نيكو يابد و الّا نبايد تناول نمود. و موافق‏ترين البان، شير بز و شير الاغ است؛ زيرا كه از خواصّ شير الاغ است كه به سبب رقّت، زود منحدر مى‏گردد و تجبّن نمى‏يابد؛ خصوصا كه با قدرى ملح و عسل بياشامند.
و بايد كه علف آن، نباتى و چيزى باشد كه در آن عفوصت و يا حرافت و يا حموضت و يا ملوحت بسيار نباشد تا شير صالح متولّد گردد. و شير مطبوخ، جهت ايشان، بهتر از شير خام است. و بهترين طرق طبخ آن اين است كه سه ربع شير در يك ربع آب ممزوج گرده با آتش ملايم بجوشانند تا يك ربع برود؛ پس قدرى نبات يا عسل داخل كرده به قدر انهضام بياشامند. و اگر در حين طبخ، قطعه [اى‏] زنجبيل جهت تقليل نفخ آن در آن بيندازند بهتر است.
بهترين بقول ايشان را، سلق و كرفس و قليلى گندنا است كه به مُرّى و روغن مطيب نموده تناول نمايند؛ خصوص قبل از طعام؛ تا اعانت به تليين طبيعت نمايد و ليكن بايد كه‏
__________________________________________________
(1). الف: (از اشياء مولده سوداء …….. و مانند اينها) حذف شده.
(2). الف: مخلّلات.
خلاصة الحكمة، ج‏2، ص: 263
جرم سلق را نخورند كه غليظ سوداوى است؛ به خلاف برگ و آب مطبوخ آن. و كسانى را كه تناول ثوم در وقتى از اوقات معتاد بوده، در سنّ شيخوخت تناول آن ايشان را بسيار نافع است. و از مربّيات، زنجبيلِ مربّا و هم چنين مربيات حارّه و ليكن به مقدارى كه سخونت بسيار و تجفيف بدن ننمايد و اعانت بر هضم نمايد.
نيكوترين تدابير منوّمه، تناول كاهو است با مصالح گرم و خشك.
از فواكه مناسبه ملينه كه بعد از انهضام طعام تناول آن به حسب فصل و طبيعت مناسب است، انجير است كه جهت تليين ايشان بهترين اشياست كه اگر مزاج گرم باشد يا فصل گرما، انجير تر با «1» آلو تناول نمايند و اگر مزاج سرد باشد يا فصل زمستان، انجير خشك در ماء العسل پخته تناول نمايند.
و مغز حبّ القرطم با انجير خشك سرشته كه مغز حبّ القرطم يك جزء و انجير خشك ده جزء باشد و به مقدار گردكانى و تا سه گردكان، موافق‏ترين اشياست ايشان را. و هم چنين انجير خشك با مغز گردكان تازه و يا خشك فاسد نشده.
و بالجملة، در هرچه تناول نمايند، موافقت فصل و مزاج لازم است.
و لبلاب به آب و نمك پخته و به مُرّى و زيت و يا روغن گاو مطيب نموده، نكو ملينى است ايشان را. و به دستور، بسفايج كه در شورباى مرغ و يا مرق سلق و يا مرق كرنب پخته باشند و هم چنين ماء الكرنب و لبّ قرطم با كشك الشعير و صمغ البطم، بالخاصّيه جالى احشاست بدون اذيت و ملين طبع مشايخ است.
و بايد كه آن چه جهت تليين بطن ايشان خورانند، قبل از طعام خورانند؛ تا عمل آن كما هو حقه ظاهر گردد؛ چه بعد از غذا عمل ملين، خفيف مى‏باشد و اصلًا ظهور آن معلوم نمى‏شود و هم چنين اگر عقب آن فورا خورده شود؛ جهت اختلاط غذا به آن و انكسار قوّت دوا از آن غذا.
و نيز حقنة الدهن، ايشان را بسيار نافع است؛ به جهت آن كه با وجود استفراغ، احشارا نرم مى‏كند. و بهترين ادهان براى اين، زيت عذب است. و اجتناب از حقنه‏هاى حارّه، لازم و واجب است؛ تا آن كه امعاء را خشك نگردانند.
__________________________________________________
(1). الف: يا.
خلاصة الحكمة، ج‏2، ص: 264
بدان كه هر گاه طبع مشايخ، يك روز به فراغت اجابت نمايد و يك روز نه، اين را امر طبيعى ايشان بايد دانست و اصلا در صدد تليين ايشان نبايد شد. و ليكن اگر زياده از يك روز، دو روز و يا سه روز پى «1» هم قبض ماند و روز دوم و يا سوم و يا چهارم به فراغت اجابت ننمايد كه تدارك آن نمايد، ناچار يكى از ملينات مذكوره استعمال نمايد «2»، امّا در هفته يك مرتبه نهايت دو مرتبه كافى است و زياده بر آن- خصوص هر روز- مجوّز نيست.
ببايد دانست كه دلك مشايخ و رياضت ايشان و هم چنين تفتيح سدد ايشان، بايد كه به حدّ اعتدال باشد؛ در كم و كيف و جهت؛ تا تحليل و تسخين و تفتيح شديد، بسيار واقع نشود كه به اضرار انجامد.
اعتدال در كَمّ، آن است كه مقدار زمان دلك، متوسّط باشد ميان قصر و طول.
و اعتدال در كيف، آن است كه ماليدن به قوّت تمام نباشد و بسيار ملايم هم نه؛ بلكه به حسب تحمّل اعضاء دلك نمايند. و هر عضو كه ضعيف و متألّم باشد، آن را نمالند كه ضرر دارد. و اقسام دلك، در مبحث آن ذكر يافت. و بهترين دلك در حقّ ايشان آن است كه به خرقه خشن و يا دست‏هاى درشت باشد.
امّا به حسب اختلاف حالات ابدان و علل و اصحاب اعتياد به دلك و رياضت، مختلف مى‏باشد؛ جهت آن كه ابدان در غايت نرمى و اعتدال ايشان را رياضت معتدله بايد و مرطوب را زياده و مهزول را كم‏تر.
و معتاد به امراض را مراعات آن در رياضت لازم؛ مثلًا: اگر در دماغ ضعفى باشد و امراض دماغيه عارض مى‏شده باشد، رياضت به مشى و ركوب و غير آن- كه متناول نصف اسفل باشد- بهتر است و الّا به هر چه سر را به حركت آورد و اگر آفت به جانب پا باشد، رياضت فوقانيه بايد؛ چون انداختن تير از كمان و سنگ از فلاخن و كشيدن كمان و برداشتن سنگ و پنجه گرفتن. و اگر آفت در ناحيه وسط باشد- مانند معده و امعاء و كبد و طحال- هر دو نوع رياضت فوقانيه و تحتانيه لازم است؛ به شرط ارتفاع مانع.
__________________________________________________
(1). الف: روز به هم.
(2). ب: بايد نمود.
خلاصة الحكمة، ج‏2، ص: 265
و امّا اگر آفت در سينه باشد، به غير از رياضت سفلى جايز نيست. و اگر آفت در گرده و مثانه باشد، به غير از رياضت فوقانيه جايز نيست. و شروع به رياضت، بايد كه به تدريج باشد؛ چنان چه در مبحث رياضت ذكر يافت.
و امّا تفتيح سدد مشايخ نزد حدوث آن ضرورى است و دائم مراعات آن بايد نمود؛ به جهت كثرت و غلظت و ارضيت اخلاط ايشان و نيز، توليد بلغم لزج، باعث سدّه در ايشان بيشتر.
و سهل‏ترين سدد از حيثيت حصول و دفع سده‏ايست كه از آشاميدن شراب به هم رسد به سبب لطافت و سرعت نفوذ آن و هم چنين بعد از غذا؛ چون حركت، بسيار و به عنف از ايشان صادر گردد. و بهترين مفتحات ايشان را، فودنجى و فلافلى و امروسيا و اثاناسيا «1» و ترياق و جالينوسى «2» و امثال اين‏هاست؛ به جهت آن كه اين‏ها مفتّح سدّه حاصله و مانع حدوث سدّه آينده‏اند.
و چون سدّه بگشايد، استحمام نمايند و تمريخ به ادهان فرمايند و اغذيه مرطّبه مانند ماء اللّحم و خندروس و شعير تناول نمايند؛ تا جفافى كه از استعمال مجفّفات به هم رسيده است زائل گردد.
و كسانى كه معتاد به استعمال سير و پياز باشند، تناول آن‏ها در رفع سدد اثر عظيم دارد. و كسانى كه معتاد بشرب خمراند، اگر قدرى فلفل را نرم سوده در شراب ايشان داخل كرده بياشامند، مأمون مى‏باشند از حدوث سدّه.
و شراب عسل، پيران را موافق‏تر و باعث امن از حدوث سدّه و وجع مفاصل است؛ خصوصاً كه سدّه در عضوى مخصوص باشد و ادويه مختصه به آن عضو به آن مركّب نمايند؛ مثلًا اگر سدّه در اعضاء بول باشد، بيخ كرفس و تخم كرفس. و در سدّه حصوى، آن هر دو با فطراساليون كه قوى‏تر است در تفتيح سدد حصوى. و اگر در ريه باشد، زوفا و سليخه و پرسياوشان و مانند اين‏ها. و هم چنين در سدّه ماساريقا و كبد و غيرها، ادويه مختصّه به هر يك، به آن تركيب نمايند.
__________________________________________________
(1). الف: اثانا.
(2). الف: جالينو.

التماس دعا..