استفتائات طبی

استفتائات طبی در 3 بخش که در ادامه مطالعه می کنیم”

حکم خوردن غذای مضر

سؤال: خوردن بعضی از مواد، میوه ها و غذاها برای برخی از بیماران ضرر دارد، مصرف آن ها چه حکمی دارد؟

• حضرت آیت الله خامنه ای: اگر ضرر در حدی است که مراعات آن لازم است، در فرض سؤال، جایز نیست.
• حضرت آیت الله مکارم شیرازی: در صورتی که ضرر مهمی داشته باشد، خوردن آن حرام است.
• حضرت آیت الله سیستانی: چنانچه ضرر مهمی بر آن ها داشته باشد، جایز نیست.
• حضرت آیت الله صافی گلپایگانی: خوردن چیز مضر چنانچه ضرر معتدّبه داشته باشد، حرام است.
• حضرت آیت الله بهجت: با علم به ضرر موجب مرض، جایز نیست، بلکه با احتمال آن احوط ترک است.
• حضرت آیت الله فاضل لنکرانی: اگر ضرر متعدّبه داشته باشد جایز نیست.
• حضرت آیت الله تبریزی: چنانچه ضرر مهمی برای بدن داشته باشد که جنایت بر نفس حساب شود، جایز نیست.

مرگ مغزی و احکام مربوط به آن

• مسأله 692. مراد از «میّت» در مسائل یاد شده کسى است که ریه ‏ها و قلب او کاملاً از ادامۀ حیات متوقّف شده و بازگشتى نداشته باشد، امّا فردی که از نظر مغزى مرده (مرگ مغزی)، در حالى که قلب و ریۀ او -هرچند به کمک دستگاه- فعالیّت خود را انجام می دهند، میّت محسوب نمی شود و قطع اعضاى بدن وی براى پیوند به فرد زنده شرعاً حرام است و در صورتى که قطع اعضا موجب تسریع در مرگ او شود، حکم «قتل نفس» را دارد و بر مرتکب چنین عملی قصاص یا دیه قتل -حسب مورد- ثابت می­شود.
• مسأله 693. اگر فردی وصیّت نماید که اعضای بدنش در هنگام «مرگ مغزی» به دیگران اهدا شود، چنین وصیّتی باطل است. همچنین، اجازه یا وکالت دادن برای این امر اثری ندارد.
• مسأله 694. وصل دستگاه­ های پزشکی برای حفظ جان فرد مسلمان مرگ مغزی شده واجب است و پزشک یا پرستار یا فرد دیگر حقّ قطع دستگاه­ را ندارند و چنانچه دستگاه را قطع نمایند و فرد بمیرد، احکام قتل مسلمان در مورد آن جاری می­شود و این حکم، در مورد سایر بیماران مسلمان نیز جاری است. توقّف غیر قابل برگشت کلیّه فعالیّت­های مغزی، اعم از ایجاد وقفه در عملکرد مخ و نیم کره­های مغزی و مختل شدن واکنش­های ساقه مغز را در علم پزشکی «مرگ مغزی» می­نامند. اگر مغز بین حدود 5 تا 10 دقیقه به طور کامل از اکسیژن و خون رسانی محروم بماند، دچار آسیب دیدگی دائمی شده، اعمال فیزیولوژیک خود را از دست می­دهد. در چنین شرایطی، امکان تداوم ضربان قلب و جریان خون در عروق و رگ ­ها به علّت خاصیّت خودکار بودن حرکات عضلات آن برای مدّتی به طور موقّت وجود دارد، حصول چنین شرایطی منوط به داشتن امکانات کافی برای تنفّس مصنوعی و ICU مجهّز می­ باشد و با قطع امکانات نگهدارنده در مدّت مذکور، بعد از سپری شدن زمان اندکی، مرگ واقعی شخص فرا می­رسد. عضویّت در گروه­های اهدای عضو بیماران مرگ مغزی و اعلام آمادگی برای اهدای اعضا در صورت مرگ مغزی، صورت شرعی ندارد.

احکام ضمان

اصطلاح ضمان در مباحث فقهی چندین مصداق دارد اما آنچه که در این بحث مقصود است عبارتست از: حقی که به خاطر وارد کردن ضرر مالی یا جانی به کسی بر گردن واردکننده ضرر آمد ه باشد.

ضمان ضرر ناشی از حساسیت دارویی بیمار

سؤال ۱۹۲. با توجه به اینکه ممکن است جان بیمار به طور اورژانس در خطر باشد و زمان، جهت تعیین حساسیت فرد نسبت به دارویی خاص وجود نداشته باشد، اگر با تجویز دارو، بیمار به آن حساسیت پیدا کرده و دچار عوارض شدید یا مرگ شود، آیا پزشک معالج در قبال این عوارض، مسئولیتی خواهد داشت؟

پاسخ: کسی که آن دارو را به بیمار خورانده یا تزریق کرده ضامن است. توضیحاً یادآور می شود، در موارد ثبوت ضمان، گذشت که اذن بیمار یا کسان وی تأثیری در ارتفاع و سقوط ضمان ندارد، ولی کسی که در صورت ایراد آسیب به بیمار ضامن است، اگر پیش از اقدام بر عمل جراحی یا هر عمل علاجی دیگر از بیمار یا از اولیای وی برائت از ضمان پیشاپیش بگیرد، در این صورت ضامن نیست.

ضمان لطمات وارده بر بیمار در حین درمان

سؤال ۱۹۳. در مواردی برای درمان بیمار، پزشک ناچار به ایراد لطمه ای دیگر به بیمار می شود. مثلاً برای احیای قلب بیمار سکته کرده، ماساژ می دهد که منجر به شکستن دنده ها می شود یا برای تحریک رفلکس بیمار به او سیلی می زند و پرده کوشش پاره می شود، آیا در موارد فوق پزشک ضامن است؟

پاسخ: اگر نجات جان بیمار، مستلزم ایراد آسیبی بر وی باشد، پزشک ضامن نیست.

ضمان لطمات وارده از طرف دستیاران پزشک

سؤال ۱۹۴. در مراکز آموزشی که برای آینده، پزشک متخصص تربیت می نمایند و به دلیل کمی مهارت دستیاران و دانشجویان، عوارض و خطراتی متوجه جان بیمار می گردد، اگر احیاناً نقص عضو و فوتی واقع شود، آیا دستیار مربوطه ضامن است یا پزشک مسئول و استادیار مربوطه؟

پاسخ: در فرض مزبور دستیار یا هر کس که به بیمار آسیب رسانده ضامن می باشد.

ضمان لطمات وارده شده به بیمار بدون تفریط پزشک

سؤال ۱۹۵. در مواردی که به علل غیرمربوط به کار پزشک، مثل اختلال در دستگاه ها و رفتن برق و… به بیمار لطمه ای وارد می شود، ضامن کیست؟

پاسخ: در فرض مرقوم پزشک ضامن نیست و کسی که در بررسی دستگاه ها و وصل برق ذخیره و از این قبیل کوتاهی کرده ضامن می باشد.

ضمان لطمه به بیمار در اثر توصیه دارو

سؤال ۱۹۶. معمولاً مشاهده می شود که برخی از افراد عادی در امر پزشکی دخالت و قرص، آمپول یا دارویی را برای مریض توصیه می نمایند آیا در صورتی که این امر منجر به مرگ یا آسیب جسمی شود چگونه است؟

پاسخ. اگر طبابتی نبود و فقط توصیف دارو کرده و مریض به اختیار خود اقدام به استعمال نموده ضمانی در بین نیست.

مرگ جنین در صورت بی اطلاعی پزشک از حاملگی بیمار

سؤال ۱۹۷. اگر پزشک معالج از حاملگی بیمار سؤال نکند و بیمار هم پزشک را در جریان قرار ندهد در صورتی که دارو یا روش تشخیصی مورد استفاده منجر به ضرر و عارضه شود مسئولیّت بر عهده کیست؟

پاسخ. اگر روش تشخیصی پزشک معالج یا داروی تجویزی وی که مریض به اعتماد بر تجویز او استعمال نموده موجب ضرر و عارضه شود پزشک ضامن خسارت است.

ضمان پزشک متخصص و دانا در صورت فوت بیمار

سؤال ۱۹۸. در صورتی که بیمار یا ولیّ او به پزشکی که در کارش متخصص و داناست اجازه معالجه دهد، آیا در صورت مرگ بیمار، پزشک ضامن است؟

پاسخ. اگر معلوم نیست که طبابت طبیب موجب مرگ او شده باشد ضامن نیست و چنانچه در اثر اشتباه طبیب حادثه واقع شده ضامن است مگر در صورتی که قبل از طبابت تبرّی (پزشک از خود سلب مسئولیت کرده باشد.) کرده باشد.

ضمان لطمه به بیمار توسط دستیاران به علت عدم حضور استاد

سؤال ۱۹۹. در مراکز آموزشی، درمانی و پزشکی دولتی دستیاران به ویژه در سال های نخست باید با حضور و راهنمایی اساتید خود اقدام به عمل جرّاحی نمایند در صورتی که دستیار با اجازه استاد خود یا با این امید که استاد می گوید: «شما کار را شروع کنید من هم می رسم» ولی حاضر نمی شود، به تنهایی یا با همراهی سایر دستیاران عمل جرّاحی را به پایان رساند و آسیبی به بیمار وارد شود که ناشی از عدم حضور استاد است مسئول کیست؟

پاسخ. مسئول، مباشر ورود آسیب است و استاد ضامن نیست.

ضمان لطمه به بیمار در صورت انجام نشدن عمل جراحی به خاطر ناتوانی در پرداخت هزینه

سؤال ۲۰۰. پزشکی به علّت فقر مالی مریض که قادر به پرداخت اجرت عمل جرّاحی نیست از معالجه و جرّاحی بیماری اورژانس اجتناب می کند و در نتیجه بیمار فوت می کند یا عمل جرّاحی در روزهای دیگر به اندازه ی همان روز نمی تواند مفید باشد آیا پزشک ضامن است؟ اغلب بیمارستان ها اول پول دریافت می کنند و سپس مریض را به پزشک ارجاع می دهند در صورتی که تأخیر در این امر منجر به مرگ یا عوارض دیگر شود آیا این کار غیر شرعی نیست؟

پاسخ. پزشک یا اهمال کننده، ضامن موت یا عوارض ذکرشده نیستند هر چند اگر در حفظ نفس یا معالجه واجب کوتاهی شده باشد گناهکار هستند.

آیت الله سیستانی: ضمان پزشک در صورت آسیب به بیمار

مسأله 682. اگر پزشک با توجّه به تشخیص خود دارویی برای بیمار تجویز کند و بر اثر آن بیمار ضرر ببیند یا بمیرد، ضامن است، هرچند سهل انگاری و کوتاهی نکرده باشد، مگر موردی که در مسألۀ بعد ذکر می شود.

مسأله 683. اگر پزشک یا جرّاح از بیمار یا ولیّ شرعی او (پزشک از خود سلب مسئولیت کرده باشد.)  برائت بگیرد، یعنی شرط کند که اگر بر اثر تجویز یا معالجه یا کار وی، ضرری به بیمار وارد شد، ضامن نباشد و او هم بپذیرد، چنانچه با وجود آنکه در کار خود ماهر بوده و دقّت و احتیاط لازم را در معالجه به کار گرفته، به بیمار ضرر برسد، ضامن نیست.

مسأله 684. اگر خَتّان (کسی که ختنه می کند) بر اثر کوتاهی یا اشتباه در ختنه باعث آسیب دیدن یا مرگ کودک شود – مثل آنکه مقداری بیش از متعارف قطع کند چه عمداً باشد و چه غیر آن – ضامن است، امّا اگر آسیب وارد شده بر اثر کوتاهی یا اشتباه او نبوده، بلکه خودِ ختنه برای بچّه ضرر داشته باشد، چنانچه تشخیص مضرّ بودن یا مضرّ نبودن ختنه به او واگذار شده باشد، مانند اینکه ولیّ شرعی کودک از ختنه گر خواسته در صورتی که ختنه برای کودک ضرر ندارد، وی را ختنه نماید، ولی بعداً معلوم شود که اصل ختنه برای کودک ضرر داشته، در این صورت نیز ضامن است، ولی چنانچه تشخیص مضرّ بودن یا مضرّ نبودن ختنه به او واگذار نشده، بلکه فقط برای انجام عمل ختنه اجیر شده باشد و از وضعیّت طفل (ضرری بودن ختنه برای او) اطلاع نداشته، ضامن نیست.