آهن و نجاست آن

متاسفانه امروزه افراد به این باورند که نظافت و پاکیزگی به شستن با مواد شوینده ها و این اقلامی که امروزه وارد شده است و به اسم پاک کننده های شیمیایی در هر خانه ای وجود دارد می باشد ولی این نکته را باید در اول این کتاب ذکر کنیم که این مواد شویند نه تنها مورد تایید نمی باشد بلکه بسیار مضر و برای سلامتی خطرناک می باشد چراکه تمام این مواد شیمایی چه برای تمیز کردن دست و صورت و چه برای شستن ظروف و لباس ها تماما وارد ریه و بدن انسان شده و موجب آسم و مشکلات ریوی می شود البته برای تمیز کردن و پاک کردن تمام این ها جایگزین هایی ذکر خواهد شد که هم بهتر و هم سالمتر از این مواد شیمیایی می باشد و ما را بی نیاز از تمام آنها خواهد کرد تا جایی که تمیز ترین لباس ها و ظروف را داشته باشیم ولی از مواد شوینده استفاده نکنیم .

مصادیق نظافت
پرهیز از کل نجاسات مثل خون . ادرار منی و…

تمام نجاسات که در اسلام از آنها نهی شده است از کثافات و اموری هستند که بیماری زا می باشند و پرهیز از آنها به منظور پاکی و نظافت می باشد که در احکام فقهی تمام آنها ذکر شده است مثل خون ادرار مدفوع منی و… اما بعضی از اموری هم هستند که نجاست و ناپاکی آنها در حکم نجاست هایی که ممنوعیت شرعی برای نماز دارد نیست و یا درجه ناپاکی آنها کمتر است ولی بهتر است برای سلامتی بهتر و بیشتر از آنها ها تا حد ممکن دوری کرد .

حدید(آهن)

یکی از این امور که جزو نجاست ها بیان شده و سوالاتی ذیل آن پیش می آید آهن است که در روایات به دلیل منشاء میکروب بودن پرهیزاتی از سوی اهل بیت وارد شده است که در زبان عربی به آن حدید می گویند و سوره ای که در قرآن به این نام آورده شده است .

آهن به دلیل جاذبه بالای میکروب ها مکانی برای تولید و رشد آنها می باشد و هرچه در زندگی از آنها دورتر باشیم به سلامتی نزدیکتریم .

سوالی که پیش می آید این است که آیا واقعا آهن نجس است؟؟

روایتی در این باره موجود است که می فرماید:

لَا تَجُوزُ الصَّلَاةُ فِي شَيْ‏ءٍ مِنَ الْحَدِيدِ فَإِنَّهُ نَجَسٌ [1].

جایز نیست نماز در حالی که چیزی از آهن همراه باشد چرا که نجس است .

در بررسی این روایت چند نکته باید بیان شود .

🔰قسم اول:

در این قسمت، سه دسته از روایات نقل شده و بررسی می گردند.

1ـ دسته ی اول:

جواز همراه داشتن آهن در نماز؛

برخی روایات همراه داشتن آهن را در نماز جایز شمرده اند و این، علاوه بر این که نشان دهنده‌ی عدم نجاست آهن است، نشان می‌دهد که همراه داشتن آن، مبطل نماز نمی باشد.

در نامه ای از امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) سوال شده:

یصلی الرجل و معه فی کمّه او سراویله سکین او مفتاح حدید هل یجوز ذلک؟ الجواب: جایز.[2]

شخص نماز گزاری در لباس (آستین و یا شلوار) خود، چاقو و یا کلید آهنی دارد آیا جایز است؟

حضرت در جواب فرموده اند: که این کار جایز است.

و بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ وَهْبِ بْنِ وَهْبٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ أَنَّ عَلِیّاً ع قَالَ: السَّیْفُ بِمَنْزِلَةِ الرِّدَاءِ تُصَلِّی فِیهِ مَا لَمْ تَرَ فِیهِ دَماً[3].

شمشیر به منزله‌ی لباس است، می‌توانی با آن نماز بخوانی مادامی که خون در آن نمی‌بینی

با توجه به صراحت این دو روایت در جوازِ همراه داشتن آهن در نماز، اگر در روایتی از همراه داشتن آهن در نماز نهی شده‌باشد، مشخص می‌شود که نهی از آن، نهی به صورت کراهت است.

2- دسته دوم:

نهی از همراه داشتن آهن در نماز

در مقابل دسته‌ی اول، برخی از روایات از همراه داشتن آهن نهی نموده اند؛

حال یا این چنین است که از همراه داشتن آهن به صورت مطلق در نماز نهی نموده اند یا از همراه داشتن آهن غیر پوشیده نهی شده و یا از همراه داشتن انگشتر آهنی نهی کرده اند.

روایاتی که در آن ها از همراه داشتن آهن در نماز نهی شده است:

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لا یُصَلِّی الرَّجُلُ وَ فِی تِکَّتِهِ مِفْتَاحُ حَدِیدٍ. [4]

انسان نباید در حالی که در بند شلوارش کلید آهنی است نماز بخواند.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام :

فِی الْحَدِیدِ أَنَّهُ حِلْیَةُ أَهْلِ النَّارِ إِلَى أَنْ قَالَ- وَ جَعَلَ اللَّهُ الْحَدِیدَ فِی الدُّنْیَا زِینَةَ الْجِنِّ وَ الشَّیَاطِینِ- فَحَرَّمَ عَلَى الرَّجُلِ الْمُسْلِمِ أَنْ یَلْبَسَهُ فِی الصَّلَاةِ-

إِلَّا أَنْ یَکُونَ قِبَالَ عَدُوٍّ فَلَا بَأْسَ بِهِ قَالَ قُلْتُ: فَالرَّجُلُ یَکُونُ فِی السَّفَرِ مَعَهُ السِّکِّینُ فِی خُفِّهِ

لَا یَسْتَغْنِی عَنْهَا أَوْ فِی سَرَاوِیلِهِ مَشْدُوداً

وَ الْمِفْتَاحُ یَخْشَى إِنْ وَضَعَهُ ضَاعَ

أَوْ یَکُونُ فِی وَسَطِهِ الْمِنْطَقَةُ مِنْ حَدِیدٍ قَالَ

لَا بَأْسَ بِالسِّکِّینِ وَ الْمِنْطَقَةِ لِلْمُسَافِرِ فِی وَقْتِ ضَرُورَةٍ وَ کَذَلِکَ الْمِفْتَاحُ إِذَا خَافَ الضَّیْعَةَ وَ النِّسْیَانَ وَ لَا بَأْسَ بِالسَّیْفِ وَ کُلِّ آلَةِ السِّلَاحِ فِی الْحَرْبِ

وَ فِی غَیْرِ ذَلِکَ لَا تَجُوزُ الصَّلَاةُ فِی شَیْ‌ءٍ مِنَ الْحَدِیدِ- فَإِنَّهُ نَجَسٌ مَمْسُوخٌ[5].

آهن، زینت اهل آتش است…. و خداوند آهن را در دنیا زینت جن و شیطان قرار داد پس بر مرد مسلمان حرام کرد که آن را در نماز بپوشد مگر این که در مقابل دشمن باشد که در این صورت بی اشکال است.

راوی می‌گوید: به حضرت عرض کردم مردی در سفر است و با او چاقویی در چکمه‌اش است که بی نیاز از آن نیست و یا این که در شلوار خود چاقویی گذاشته و آن را به خود بسته است و یا کلیدی آهنی است که اگر آن را کنار گذارد ممکن است به سختی بیفتد و یا این که کمربند آهنی دارد. این شخص چه کند؟

فرمودند: مسافر وقتی ضرورتی به چاقو و کمر بند آهنین دارد معذور است و همچنین اگر نیازمند کلید است……. ولی در غیر این صورت‌ها باید بداند که نماز در آهن صحیح نیست چرا که آهن، نجس بوده و مسخ شده‌است.

روایاتی که در آن ها از همراه داشتن آهن غیر پوشیده در نماز نهی شده است.

مرحوم کلینی در کافی ج3، ص404 ذیل روایاتی که از همراه داشتن آهن در نماز نهی کرده روایتی آورده است. وسائل الشیعه از قول وی این چنین نقل می کند:

قَالَ الْکُلَیْنِیُّ وَ رُوِیَ إِذَا کَانَ الْمِفْتَاحُ فِی غِلَافٍ فَلا بَأْسَ.[6]

وقتی کلید در یک غلاف و پوششی پوشیده شده است اشکالی ندارد

در رابطه با نهی از همراه داشتن آهن در نماز آمده است:

روایاتی که در آن ها از داشتن انگشتر آهنی در نماز نهی شده است

عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لا یُصَلِّی الرَّجُلُ وَ فِی یَدِهِ خَاتَمُ حَدِیدٍ[7].

نباید مرد نماز بخواند در حالی که دردستش انگشتر آهنین است.

عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع لا تَخَتَّمُوا بِغَیْرِ الْفِضَّةِ- فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ مَا طَهُرَتْ کَفٌّ فِیهَا خَاتَمُ حَدِیدٍ[8].

انگشتر به دست نکنید مگر این‌که نقره باشد را که رسول خدا فرمودند پاک نیست آن دستی که در آن، انگشتر آهنین است.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الرَّجُلِ یُصَلِّی وَ عَلَیْهِ خَاتَمُ حَدِیدٍ قَالَ لا وَ لا یَتَخَتَّمُ بِهِ الرَّجُلُ فَإِنَّهُ مِنْ لِبَاسِ أَهْلِ النَّارِ الْحَدِیثَ[9].

از امام صادق در مورد مردی که نماز می‌خواند در حالی که انگشتر آهنین به دست دارد سوال پرسیدند. حضرت پاسخ دادند: نه، نباید مرد انگشتر آهنی دست کند چرا که لباس اهل آتش است.

3ـ دسته سوم:

نهی از دست کردن انگشتر آهنی به صورت مطلق؛

روایاتی که در آن ها از داشتن انگشتر آهنی به صورت مطلق (نه صرفا در حال نماز) نهی شده است.

فإِنَّ رَسُول‏ (ص) قال: مَا طَهَّرَ اللَّهُ یَداً فِیهَا خَاتَمُ حَدِیدٍ[10].

خداوند پاک ننموده‌است دستی را که در آن، انگشتر آهنین است.

الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ ع فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی قَالَ: نَهَى رَسُولُ اللَّهِ ص عَنِ التَّخَتُّمِ بِخَاتَمِ صُفْرٍ أَوْ حَدِیدٍ[11].

رسول خدا نهی فرمودند از انگشتر به دست کردن با انگشتریِ زرد و یا انگشتریِ آهن.

بررسی حکم آهن با توجه به راوایات چیدن ناخن و مو

در برخی روایات آمده اگر مو و یا ناخن خود را چیدی، بایستی محل را به وسیله ی آب مسح کنی.

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ جَابِرٍ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ یَأْخُذُ مِنْ أَظْفَارِهِ وَ شَارِبِهِ أَیَمْسَحُهُ بِالْمَاءِ فَقَالَ لَا هُوَ طَهُورٌ[12].

از امام صادق علیه السلام سوال شد در مورد مردی که ناخن ها و شاربش را کوتاه می‌کند، آیا لازم است که پس از آن، محل چیدن را مسح کند؟

فرمودند: نه، چرا که این کار خودش مایه‌ی پاکی است [و نیازی به پاک کردن موضع با مسح نیست]

در این روایت حضرت فرموده اند در صورتی که شخصی ناخن بگیرد و یا شارب خود را کوتاه کند نیازی نیست که دست خود را خیس کند و به ناخن ها یا موی خود بکشد و صریحا وجوب این کار را نفی نموده اند.

پس اگر در روایتی دیگر امر به انجام این کار کرده باشند نشان دهنده ی استحباب این عمل است نه وجوب آن.

عَنْ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الرَّجُلِ إِذَا قَصَّ أَظْفَارَهُ بِالْحَدِیدِ- أَوْ جَزَّ شَعْرَهُ أَوْ حَلَقَ قَفَاهُ- فَإِنَّ عَلَیْهِ أَنْ یَمْسَحَهُ بِالْمَاءِ قَبْلَ أَنْ یُصَلِّیَ- سُئِلَ فَإِنْ صَلَّى وَ لَمْ یَمْسَحْ مِنْ ذَلِکَ بِالْمَاءِ- قَالَ یُعِیدُ الصَّلَاةَ لِأَنَّ الْحَدِیدَ نَجِسٌ- وَ قَالَ لِأَنَّ الْحَدِیدَ لِبَاسُ أَهْلِ النَّارِ- وَ الذَّهَبَ لِبَاسُ أَهْلِ الْجَنَّةِ[13].

از امام صادق درمورد مردی که ناخن‌های خود را با آهن گرفته ….. آیا بر عهده‌ی اوست که آن را با آب مسح کند قبل از آن که مشغول نماز شود؟ اگر بدون این که مسح کند نماز بخواند چه حکمی دارد؟

فرمودند: باید نمازش را اعاده کندچرا که آهن نجس است. همچنین فرمودند آهن لباس اهل آتش و طلا لباس اهل بهشت است

در فهم روایت دوم به چند نکته باید توجه کرد:

1: وقتی کسی ناخن می گیرد و یا موی خود را کوتاه می کند این چنین نیست که حتما ناخن و یا مویش خیس باشد تا نجاستی از مثلا قیچی یا ناخن گیر به آن سرایت کند. پس روایت حتی در فرض خشک بودن هم دستور به مسح به آب می دهد و می فهمیم مسح به آب، از باب نجس شدن مو و یا ناخن نمی باشد.

2: مسح به آب، به معنای شستن نیست بلکه به این معنی است که دست خود را خیس کن و به محل مدّ نظر بکش و این نشان دهنده ی آن است که محل مذکور نجس نشده است و گرنه دستور به شستن می دادند نه مسح کردن.

3: در روایت اول، وجوب مسح به آب صریحا نفی شده است و به همین قرینه می فهمیم که این کار، نهایتا مستحب است.

پس اگر در روایت اطلاق «نجس» شده است، می فهمیم که نجاست به معنای اصطلاحی آن نیست.

سأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام

عَنِ الرَّجُلِ یَکُونُ عَلَى طُهْرٍ- فَیَأْخُذُ مِنْ أَظْفَارِهِ أَوْ شَعْرِهِ أَ یُعِیدُ الْوُضُوءَ- فَقَالَ لَا وَ لَکِنْ یَمْسَحُ رَأْسَهُ وَ أَظْفَارَهُ بِالْمَاءِ- قَالَ قُلْتُ: فَإِنَّهُمْ یَزْعُمُونَ أَنَّ فِیهِ الْوُضُوءَ- فَقَالَ إِنْ خَاصَمُوکُمْ فَلَا تُخَاصِمُوهُمْ- وَ قُولُوا هَکَذَا السُّنَّةُ[14].

از امام صادقه علیه السلام در مورد مردی سوال پرسیدم که پاک است و سپس ناخن و یا موهای خود را کوتاه می‌کند، آیا لازم است که وضو بگیرد؟ فرمودند: نه ولی سر خویش و ناخن های خود را با آب مسح کند.

گفتم اهل سنت خیال می‌کنند که پس از این کار باید وضو گرفت. فرمودند: اگر با شما مشاجره کردند، شما با ایشان مشاجره نکنید و بگویید این کار ما سنّت است.

همانطور که عرض شد در یک جمع بندی کلی می توان این طور استنباط کرد که روایاتی که دستور به شستن و حتی حکم به نجاست آهن داده است بیشتر مربوط به استحباب است و این استحباب به منظور پاکیزگی و نظافت می باشد چون امروزه هم در تحقیقات و آزمایشات نشان داده شده که آهن بیشترین میکروب ها را در خود پنهان می کند و منشا کثافات و عفونت ها می باشد برای همین اسلام دستور به ترک آن داده و در نماز که انسان بیشترین نظافت را باید رعایت کند تا جایی که وضو را برای آن مقدمه واجب می دانند باید به طریق اولا از میکروب و کثافات دوری کرد که یکی از بهترین جنبه های آن نماز در حالتی است که دور از آهن یا هر گونه اجناس میکروب دار باشد.

[1] الكافي (ط – الإسلامية) ؛ ج‏3 ؛ ص400

[2] احتجاج، ج2، ص484.

[3] وسائل الشیعة؛ ج‌3، ص: 529

[4] وسائل الشیعة، ج‌4، ص: 418‌

[5] وسائل الشیعة، ج‌4، ص: 419‌

[6] وسائل الشیعة، ج‌4، ص: 418‌

[7] وسائل الشیعة؛ ج‌4، ص: 417

[8] وسائل الشیعة، ج‌4، ص: 418‌

[9] وسائل الشیعة، ج‌4، ص: 418‌

[10] وسائل الشیعة، ج‌4، ص: 420‌

[11] وسائل الشیعة، ج‌4، ص: 420‌

[12] وسائل1/289

[13] وسائل 1/ 288

[14] وسائل الشیعة، ج‌1، ص: 287‌