همه چیز در مورد رنگ مو در طب سنتی و اسلامی

خضاب کردن و رنگ کردن موی سر و صورت

خضاب در روایات به رنگ کردن موی سر و ریش گفته می شود [1] که گاه با حنا و گاهی با گیاهان دیگر صورت می گیرد. البته در فضیلت خضاب سفارشات زیادی شده است که خضاب با حنا افضل از آن می باشد.

فضیلت خضاب یا رنگ کردن

رنگ کردن یا همان خضاب، بیشتر به منظور زیبایی و اظهار حالات جوانی می باشد که انسان را امیدوار خواهد کرد. چون افراد وقتی نشانه های پیری را در چهره خود ظاهر ببینند به زندگی نا امید خواهند شد. یا به منظور زینت است که زن برای همسرش و یا مرد برای زوجه خود زینت می کند و موجب دلگرم شدن به زندگی می باشد. البته این زینت به هر قیمتی جایز نیست و رنگ کردن با هر وسیله ای مدح نشده است؛ چون گاهی افراد با مواد شیمیایی موی خود را رنگ می کنند و این موجب بیماری خواهد شد. ولی در مقابل، سفارش های وارده برای رنگ کردن با گیاهان طبیعی خواص بسیار هم خواهد داشت که در ادامه خواهد آمد.

عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ ع قَالَ: فِي الْخِضَابِ ثَلَاثُ خِصَالٍ مَهْيَبَةٌ فِي الْحَرْبِ وَ مَحَبَّةٌ إِلَى النِّسَاءِ وَ يَزِيدُ فِي الْبَاهِ[2].

حضرت موسى بن جعفر علیه السّلام فرمود: در خضاب سه خصلت است: هيبت به هنگام جنگ، محبوب شدن نزد زنان، و افزودن بر قوه باه.

همانطور که از ظاهر حدیث مشخص است می بینیم که در هیبت جنگ، اظهار جوانی و نشان دادن لشگر جوان در مقابل دشمن است که موجب نشان دادن ضعف نیروهای خودی و تقویت نیروی دشمن می شود، که خیال کنند با افراد مسن روبه رو هستند. در مورد دوم زینت برای همسر محسوب می شود که در روایات بسیار سفارش شده که مرد هم همانطور که دوست دارد زن خود را زیبا ببیند زن هم دوست دارد مرد خود را تمیز و زیبا ببیند. در مورد سوم هم طبق گفته بالا خواصی است که در ذیل زیبا جلوه دادن و خضاب کردن از آن بهره مند خواهند شد.

عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي الْحَسَنِ ع وَ قَدِ اخْتَضَبَ بِالسَّوَادِ فَقُلْتُ أَرَاكَ قَدِ اخْتَضَبْتَ بِالسَّوَادِ فَقَالَ إِنَّ فِي الْخِضَابِ أَجْراً وَ الْخِضَابُ وَ التَّهْيِئَةُ مِمَّا يَزِيدُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي عِفَّةِ النِّسَاءِ وَ لَقَدْ تَرَكَ النِّسَاءُ الْعِفَّةَ بِتَرْكِ أَزْوَاجِهِنَّ لَهُنَّ التَّهْيِئَةَ قَالَ قُلْتُ بَلَغَنَا أَنَّ الْحِنَّاءَ يَزِيدُ فِي الشَّيْبِ قَالَ أَيُّ شَيْ‏ءٍ يَزِيدُ فِي الشَّيْبِ الشَّيْبُ يَزِيدُ فِي كُلِّ يَوْمٍ[3].

حسن بن جهم گويد: بر حضرت امام هفتم علیه السّلام وارد شدم كه رنگ سياه بسته بود، عرض كردم: فدايت شوم، رنگ سياه بسته‏ايد؟ فرمود: در خضاب پاداشى است؛ خضاب و خودآرایى بر عفت زنان مى‏افزايد، و زنان عفت خود را از آن رها مى ‏كنند كه شوهرانشان خود را نمى‏آرايند و ژوليده و كثيف مى ‏مانند.

بسیار هستند زنانی که از عدم رسیدگی مرد خود به وضع ظاهری و ترک زینت، دچار رنجیدگی خاطر شده و همین امر موجب این می شود که چشم به مردان دیگر ببندند. همینطور که یک مرد دوست ندارد زن خود را ژولیده و خسته ببیند، زن هم این انتظار را از مرد خود دارد. در روایت آمده که زن باید برای مرد خود زینت کند حتی اگر به آویزان کردن نخی به گردن خود باشد. و می بینیم که در روایات به زینت کردن بسیار سفارش شده است.

امام علیه السّلام فرمود: زن نبايد دست خود را بدون خضاب نگهدارد، گر چه فقط دست خود را به حنا بمالد، حتی اگر مسن باشد.

حسن بن جهم گويد: به حضرت رضا علیه السّلام عرض كردم: خضاب فرموده‏ايد؟ فرمودند:

آرى؛ با حنا و (كتم نيل). مگر نمي دانى كه اين كار سودى فراوان دارد، كه زن دوست دارد همان زينتی را در تو ببيند كه تو دوست دارى در او ببينى، و زنانی به واسطه ی کم توجهی شوهرانشان به آرایش خود از عفت بيرون شدند و فاسد گشتند.

حضرت رضا علیه السّلام فرمود: پدرم از پدرانش علیه السّلام خبر داد كه زنان يهود از عفت بيرون رفتند و به فساد كشيده شدند، و چنين نشدند مگر به كم توجهى شوهران به آرايش و نظافت خود. و نيز فرمود: زن از تو همان را ميل دارد كه تو از او ميل دارى.

حضرت صادق علیه السّلام فرمود: خضاب سر و ريش، سنت است.

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِيهِ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ النَّبِيُّ ص: نَفَقَةُ دِرْهَمٍ فِي الْخِضَابِ أَفْضَلُ مِنْ نَفَقَةِ دِرْهَمٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ إِنَّ فِيهِ أَرْبَعَ عَشْرَةَ خَصْلَةً يَطْرُدُ الرِّيحَ مِنَ الْأُذُنَيْنِ وَ يَجْلُو الْغِشَاءَ عَنِ الْبَصَرِ وَ يُلَيِّنُ الْخَيَاشِيمَ وَ يُطَيِّبُ النَّكْهَةَ وَ يَشُدُّ اللِّثَةَ وَ يَذْهَبُ بِالْغَشَيَانِ وَ يُقِلُّ وَسْوَسَةَ الشَّيْطَانِ وَ تَفْرَحُ بِهِ الْمَلَائِكَةُ وَ يَسْتَبْشِرُ بِهِ الْمُؤْمِنُ وَ يَغِيظُ بِهِ الْكَافِرَ وَ هُوَ زِينَةٌ وَ هُوَ طِيبٌ وَ بَرَاءَةٌ فِي قَبْرِهِ وَ يَسْتَحْيِي مِنْهُ مُنْكَرٌ وَ نَكِيرٌ[4].

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: خرج كردن يك درهم براى خضاب، برتر از خرج كردن يك درهم در راه خداست. در خضاب كردن، چهارده خاصيت است: باد را از گوش‏ها مى ‏بَرَد، تيرگى را از چشمان مى‏ گيرد، ديده را جلا مى ‏دهد، حفره‏هاى بينى را نرم مى‏ كند، بوى دهان را خوش مى‏ سازد، لثه را استحكام مى ‏دهد، حالت غش را از بين مى‏ برد، از وسوسه شيطان مى‏ كاهد، فرشتگان از آن شادمان مى‏ شوند، مؤمن از آن خرسند مى‏ گردد، كافر از آن به خشم مى ‏آيد، زينت است، عطر است، برائتى در قبر است، و منكر و نكير از آن شرم مى ‏كنند.

عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ ص فَنَظَرَ إِلَى الشَّيْبِ فِي لِحْيَتِهِ فَقَالَ النَّبِيُّ ص نُورٌ ثُمَّ قَالَ مَنْ شَابَ شَيْبَةً فِي الْإِسْلَامِ كَانَتْ لَهُ نُوراً يَوْمَ الْقِيَامَةِ قَالَ فَخَضَبَ الرَّجُلُ بِالْحِنَّاءِ ثُمَّ جَاءَ إِلَى النَّبِيِّ ص فَلَمَّا رَأَى الْخِضَابَ قَالَ نُورٌ وَ إِسْلَامٌ فَخَضَبَ الرَّجُلُ بِالسَّوَادِ فَقَالَ النَّبِيُّ ص نُورٌ وَ إِسْلَامٌ وَ إِيمَانٌ وَ مَحَبَّةٌ إِلَى نِسَائِكُمْ وَ رَهْبَةٌ فِي قُلُوبِ عَدُوِّكُمْ[5].

حضرت صادق علیه السّلام فرمود: مردى به خدمت پيغمبر صلی اللّه علیه و آله در آمد، حضرت به سپيدى‏ هاى ريش او نگاه كرده فرمود: هر كس در اسلام مويش سپيد شود نوری است و آن سپيدى در قيامت براى او نور خواهد بود. آن مرد با حنا خضاب كرد، و نزد پيغمبر صلی اللّه علیه و آله آمد، حضرت چون او را ديد، فرمود: اين رنگ و خضاب در اسلام نور است. مرد رنگ سياه بست، حضرت فرمود: هم نور اسلام و ايمان است و هم موجب محبّت زنان خود و ترس دشمنان خويش مى‏ باشد.

این روایت به صورت دیگر هم ذکر شده است:

مردى بر پيغمبر صلی اللّه علیه و آله وارد شد كه ريش هايش زرد شده بود. پيغمبر فرمود: اين چه قشنگ است. روزى ديگر آمد كه ريش ها را با حنا سرخ كرده بود. پيغمبر  تبسم كرد و فرمود: اين گونه قشنگتر است. روز ديگرى آمد و ريش ها را سياه نموده بود. پيغمبر خنديد، و فرمود: اين از آن دو بهتر است[6].

عَنْ أَبِي الْحَسَنِ ع قَالَ: دَخَلَ قَوْمٌ عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ ع فَرَأَوْهُ مُخْتَضِباً بِالسَّوَادِ فَسَأَلُوهُ فَقَالَ إِنِّي رَجُلٌ أُحِبُّ النِّسَاءَ وَ أَنَا أَتَصَنَّعُ لَهُنَّ [7].

حضرت باقر علیه السّلام فرمود: زن ها دوست دارند همان طور مردان خود را آراسته ببينند كه مرد دوست دارد زن خود را ببیند.

عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: دَخَلَ قَوْمٌ عَلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ ص فَرَأَوْهُ مُخْتَضِباً بِالسَّوَادِ فَسَأَلُوهُ عَنْ ذَلِكَ فَمَدَّ يَدَهُ إِلَى لِحْيَتِهِ ثُمَّ قَالَ أَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِي غَزَاةٍ غَزَاهَا أَنْ يَخْتَضِبُوا بِالسَّوَادِ لِيَقْوَوْا بِهِ عَلَى الْمُشْرِكِينَ[8].

حضرت باقر علیه السّلام مى‏ فرمايد: جمعى بر على بن الحسين علیه السّلام وارد شدند و ديدند كه رنگ سياه بسته. علت را پرسيدند؟ حضرت دست به ريش هاى خود كشيد و فرمود:

پيغمبر صلی اللّه علیه و آله در يكى از غزوه‏ها به اصحاب خود امر كرد كه رنگ سياه ببندند تا در برابر مشركين نيرومند به نظر آيند.

حضرت صادق علیه السّلام فرمود: هر گونه خضاب به كار ببرى اشکالی ندارد[9].

ذروان مدائنى گويد: بر حضرت امام هادى علیه السّلام وارد شدم كه تازه خضاب بسته بود، عرض كردم جانم فداى شما! خضاب كرده‏ايد؟ فرمود: آرى، خضاب را پاداش زيادی است، نمي دانى كه آراستن مرد بر عفت زنان مى‏ افزايد؟ (مرد چون خود را تميز و زيبا بسازد همسرش به ديگرى رغبت نمى‏كند.) آيا تو دوست دارى وقتى به خانه مي روى همسر خود را ژوليده و نا آراسته ببينى؟ گفتم: نه، فرمود: زن نيز چنين است[10].

رنگ کردن با حنا و گیاهانی که سفارش شده است خواص بسیاری دارد، ولی رنگ کردن با غیر آن و با مواد شیمیایی مضرات زیادی را به همراه دارد.

یکی از خصلت های خضاب با حنا و گیاهان دیگر، مربوط به خنک کردن سر و دفع حرارت زیاد از سر می باشد. چون در طب، بیشتر دفع حرارت از سر را سفارش می کند وشاید یکی از علت های سرد قرار دادن مغز هم همین بوده است؛ چون بیشتر علت های بیماری های ناحیه سر، حرارت و گرمی بسیار می باشد؛ مثل ریزش مو، تاس شدن، ضعف چشم، آب مروارید یا آب سیاه چشم که تماماً مربوط به حرارت از جانب سر می باشد. البته حرارت در مرحله اول موجب بیماری خواهد شد و الّا علت غایی آن جذب سردی و رطوبت است که به دلیل گرمای بالای اولیه به سمت سر حرکت کرده است. تفصیل آن در کتاب درمان خواهد آمد ان شا الله. گیاهانی که در رأس آن حنا می باشد، حرارت را از سر خارج کرده. ولی مواد شیمیایی موجب گرمی و حرارت در سر شده و بیماری های زیادی می آورد و همین امر باعث آن می شود که انسان برای رنگ کردن سراغ مواد طبیعی رفته و از رنگ های شیمیایی خودداری کند.

البته گاهی انسان می تواند با مخلوط کردن یکسری از ترکیبات گیاهی، رنگ مورد علاقه ی خود را به سر ببندد. مثلاً زمانی که حنا را با پوست گردو به سر ببندند رنگ قهوه ای متمایل به مشکی می دهد. یا استفاده از وسمه برای رنگ سیاه که در روایات هم ذکر شده است[11] .

فضیلت خضاب کردن با حنا

عَنْ‏ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: رَأَيْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَخْتَضِبُ بِالْحِنَّاءِ خِضَاباً قَانِياً[12].

ابو جعفر باقر علیه السّلام را دیدم که موهاى خود را با حناى خالص رنگ كرده بود.

عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْحِنَّاءُ يَزِيدُ فِي مَاءِ الْوَجْهِ وَ يُكْثِرُ الشَّيْبَ[13].

ابو عبدالله صادق علیه السّلام فرمود: رنگ حنا چهره انسان را شاداب مى‏ كند، اما بر سپيدى مو مى ‏افزايد.

حنا به دلیل اینکه حرارت را از سر و بدن کم می کند، که البته این از مهمترین و بالاترین خاصیت های آن می باشد، گاهی در افراد با طبیعت سرد دچار سردی بیش از حد شده و رنگ مو ها را به سمت روشنی و در مبالغه آن به سفیدی می برد. البته ما از فضیلت آن چیزی کم نخواهیم کرد. به دلیل خواصی که در کم کردن حرارت از بدن دارد و در تحلیل ماده های فضولی که اکثراً امروزه از این فضولات رنج می برند، برای ما بسیار مهم تر است تا اینکه کمی رنگ مو را روشن یا سفید کند.