نوره کشیدن

نوره یا همان زدودن موهای زائد بدن، جزء آداب حمام می باشد و در حمام های قدیم مکانی برای نوره کشیدن بود که سقف کوتاهی هم داشت و همین هم نکات درمانی بسیار خوبی برای بدن داشت. چون در نوره مواد تشکیل دهنده ای از جمله زرنیخ و آهک وجود دارد که استنشاق بوی آن برای سینوس ها بسیار مفید بوده و کسانی که بوی نوره در حمام استنشاق می کردند هیچگاه دچار عفونت سینوس و سر درد های مزمن نمی شدند.

عَنِ السَّيَّارِيِّ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع: مَنْ أَرَادَ الِاطِّلَاءَ بِالنُّورَةِ فَأَخَذَ مِنَ النُّورَةِ بِإِصْبَعِهِ فَشَمَّهُ وَ جَعَلَ عَلَى طَرَفِ أَنْفِهِ وَ قَالَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى‏ سُلَيْمَانَ بْنِ دَاوُدَ كَمَا أَمَرَنَا بِالنُّورَةِ لَمْ تُحْرِقْهُ النُّورَةُ[1].

هر كس مى‏خواهد از نوره استفاده كند، اگر نوره را با انگشتان خود بردارد و آن را نزديكى بينى بگيرد و بگويد: درود خدا بر سليمان بن داود كه ما را به استفاده از نوره فرمان داد، نوره او را نمى‏سوزاند.

امروزه برای زدودن موهای زائد از جایگزین هایی استفاده می شود که خواص نوره را ندارد و چه بسا خودش بیماری هایی را هم ایجاد کند که در ادامه به تمام آن ها اشاره خواهیم کرد.

خلاصه اینکه بهترین چیزی که برای زدودن مو های زائد بدن می شود استفاده کرد نوره است. آن را در قدیم واجبی می نامیدند که هم خواص بسیار زیادی برای بدن دارد، و هم استفاده  از آن هیچ ضرری نخواهد داشت.

تعریف نوره

نوره یا همان واجبی که داروی نظافت نام دارد برای زدودن موهای زائد بدن استفاده می شود که در زمان های قدیم یکی از بهترین مواد برای تنظیف بدن بوده است.

البته این نکته بسیار مهم است که در زمان های قدیم وسایل و مواد دیگر هم بوده است. نه اینکه چون آن زمان فقط نوره بوده سفارش به همان شده است.

در روایتی وارد شده:

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ سَعْدَانَ قَالَ: كُنْتُ مَعَ أَبِي بَصِيرٍ فِي الْحَمَّامِ فَرَأَيْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَطْلِي إِبْطَهُ فَأَخْبَرْتُ بِذَلِكَ أَبَا بَصِيرٍ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَيُّمَا أَفْضَلُ نَتْفُ الْإِبْطِ أَوْ حَلْقُهُ فَقَالَ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنَّ نَتْفَ الْإِبْطِ يُوهِي أَوْ يُضْعِفُ احْلِقْهُ[2].

در این روایت مشخص است که به غیر از نوره افراد می توانسته اند از طریق تراشیدن یا کندن نظافت را رعایت کنند. ولی سفارش حضرت به نوره کشیدن می باشد.

روش ساخت نوره

نوره ترکیب زرنیخ و آهک به نسبت 6 به 1 [3]می باشد که در رساله ذهبیه اینگونه می آورد:

و ليكن الزرنيخ مثل سدس النوره‏

شيوه ساختن نوره‏:

بدان كه هر گاه آهك ميسّر نشود، زرنيخ را با خاكستر هم مى‏توان تركيب كرد و ازاله مو مى‏كند( مو را میزداید). پس خاكستر را بيخته با زرنيخ به قدر شش يك يا بيشتر تركيب كند. و هر گاه خاكستر فضله گاو باشد بسيار نوره ملايمى شود و نيكو دارویى خواهد شد. صفة (روغنى كه چون بر بدن مالند موى را ببرد) بگيرد. شش صد مثقال زرنيخ خالص سائيده و يك‏صد و پنجاه مثقال آهك آب نديده و شصت مثقال قليا همه را سائيده و مخلوط كند. پس هشتاد و يك مثقال از آن را بگيرد و در شش من آب ريزد و بجوشاند تا ده‏يك آب بجوشد و تمام شود. پس هشتاد و يك مثقال ديگر از آن را بريزد و بجوشاند تا ده‏يك آب برود. همچنين  به‏طورى ‏كه مذكور شد مكرّر هشتاد و يك مثقال مى‏ريزد و مى‏جوشاند. پس آن آب باقى را به پر مرغى امتحان كند كه در آن داخل كند اگر فى الفور موى آن ريخت رسيده است و ديگر نجوشاند. آنگاه به قدر ربع آب روغن كنجد داخل كند و بجوشاند تا آب بسوزد و روغن بماند. برداشته در شيشه ضبط كند و وقت حاجت قدرى از آن بر موضع موى بمالد و چون موى زايل شد موضع را با صابون و آب گرم بشويد صفة  بگيرد، ده جزء زرنيخ و يك جزو آهك آب نديده و يك جزو قليا همه را سائيده در آبى كه چهار انگشت بالاى آن بايستد بريزد و يك شبانه روز در جاى گرمى بگذارد. سپس آن را صاف كرده باز از همان اجزا به همان وزن بريزد و باز يك شبانه روز بگذارد و صاف كند و مكرّر كند تا چون پر مرغى داخل كند فى الفور مويش بريزد. آن‏وقت به قدر ربع آن روغن كنجد داخل كرده بجوشانند تا روغن بماند. پس آن را در شيشه ضبط كرده وقت حاجت بكار برد. صفة نمكى كه اين عمل كند بگيرد آب صاف قسم اوّل را به آب صاف قسم دويم پس از آنكه به حدّ امتحان رسيد و آن را بجوشاند تا آنكه ببيند كه روى آن نمك پرده مى‏بندد آن را در جاى سردى گذارده كه نمك بندد آن نمك را خشك كرده در شيشه ضبط كند كه هوا به آن نرسد. وقت حاجت قدر كمى از آن را با آب برنج مخلوط كرده يا با شيره جو بر بدن مالد و پس از ستردن مو بزودى بدن را بشويد كه آسيب نرساند.[4]

اهمیت نوره

همان طور که در روایت بالا ذکر شد نوره خواص بسیاری دارد و در طب سنتی و اسلامی دارای اهمیت ویژه ای می باشد. ما علاوه بر بیان اهمیت نوره مضرات روش های دیگر را هم بیان خواهیم کرد تا فضل این عمل بر ما کاملاً مشخص شود.

در طب سنتی این عمل آنقدر حائز اهمیت بوده است که یکی از نام های آن را واجبی گذاشته اند. این در روایت هم بسیار بارز است. تا جایی که این عمل مستحب را تا سر حد یک عمل واجب شرعی توصیف کرده اند. البته این به این معنی نیست که این عمل واجب است و اگر انجام نشود کار حرامی صورت گرفته است؛ بلکه منظور این است که چون نوره کشیدن برای انسان بسیار مفید است و روایات اعمالی را که برای بدن مفید است مستحب می دانند و حال که این عمل مستحب خیلی برای بدن مفید است و سلامتی را در گرو آن می دانند، از همین رو سفارشات بسیاری به آن شده است و جزو مستحب های معکِّد بیان شده است.

قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع: النُّورَةُ طَهُورٌ[5]. حضرت علی علیه السّلام می فرمایند: نوره پاک کننده است.

لفظ طهور و پاک کننده را بیشتر برای چیز هایی استفاده می کنند که انسان را از نجاست پاک کند و این خود یکی از احادیثی است که نوره را با صفت طهور یعنی پاک کنندگی وصف می کند.

مرحوم صاحبقرانی در کتاب خود در معنی طهور برای نوره اینچنین می فرمایند:

نوره طهور است. يعنى پاك كننده از مو و چرك و گناهان است.[6]

در روایت بعدی به اهمیت آن بیشتر پی می بریم که نه تنها فقط برای پاکیزگی، بلکه اینقدر اهمیت دارد که حضرت برای کسی که چند روز قبل نوره کشیده باز هم سفارش به کشیدن نوره می فرمایند. با اینکه در طی چند روز موهای زائد آنقدر رشد نمی کند که نیاز به کشیدن نوره باشد. ولی با این حال حتی برای بدنی که موی زاید آن در نیامده است هم سفارش می فرماید تا از خواص طبی آن بهره مند شود.

عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: دَخَلْتُ مَعَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع الْحَمَّامَ فَقَالَ لِي يَا عَبْدَ الرَّحْمَنِ اطَّلِ فَقُلْتُ إِنَّمَا اطَّلَيْتُ مُنْذُ أَيَّامٍ فَقَالَ اطَّلِ فَإِنَّهَا طَهُورٌ[7].

عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ قَالَ: دَخَلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع الْحَمَّامَ وَ أَنَا أُرِيدُ أَنْ أَخْرُجَ مِنْهُ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ أَ لَا تَطَّلِي فَقُلْتُ عَهْدِي بِهِ مُنْذُ أَيَّامٍ فَقَالَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهَا طَهُورٌ[8].

خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ عَمَّنْ رَوَاهُ قَالَ: بَعَثَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع ابْنَ أَخِيهِ فِي حَاجَةٍ فَجَاءَ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع قَدِ اطَّلَى بِالنُّورَةِ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع اطَّلِ فَقَالَ إِنَّمَا عَهْدِي بِالنُّورَةِ مُنْذُ ثَلَاثٍ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ النُّورَةَ طَهُورٌ[9].

عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: كُنْتُ مَعَهُ أَقُودُهُ فَأَدْخَلْتُهُ الْحَمَّامَ فَرَأَيْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَتَنَوَّرُ فَدَنَا مِنْهُ أَبُو بَصِيرٍ فَسَلَّمَ عَلَيْهِ فَقَالَ يَا أَبَا بَصِيرٍ تَنَوَّرْ فَقَالَ إِنَّمَا تَنَوَّرْتُ أَوَّلَ مِنْ أَمْسِ وَ الْيَوْمَ الثَّالِثَ فَقَالَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهَا طَهُورٌ فَتَنَوَّرْ[10].

اگر فردی تجربه کشیدن نوره را داشته باشد می داند که بعد از سه روز هنوز مویی در بدن رشد نکرده است. ولی نوره آنقدر اهمیت دارد که حتی بعد از سه روز برای بدنی هم که مو در آن نروییده باز هم سفارش کرده اند. این از بهترین حالات برای کسی است که شرایط آن را دارد که سه روز یک بار از نوره استفاده کند تا هیچ گاه به بیماری های پوستی و حتی بیماری های قارچی و عفونی دچار نشود.

جالب است بدانید اهمیت نوره کشیدن آنقدر زیاد است که اهل بیت علیهم السّلام در این زمینه سفارش به قرض گرفتن کرده اند. حتی کسانی که این سنت را تا مدتی[11] ( بدون دلیل) ترک می کنند جزو مؤمنین محسوب نمی فرمایند. البته جزئیات آن در بخش های بعدی ذکر خواهد شد.

تفاوت نوره با انواع روش های دیگر زدودن مو های زائد

عَنْ سَعْدَانَ قَالَ: كُنْتُ مَعَ أَبِي بَصِيرٍ فِي الْحَمَّامِ فَرَأَيْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَطْلِي إِبْطَهُ فَأَخْبَرْتُ بِذَلِكَ أَبَا بَصِيرٍ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَيُّمَا أَفْضَلُ نَتْفُ الْإِبْطِ أَوْ حَلْقُهُ فَقَالَ يَا أَبَا مُحَمَّدٍ إِنَّ نَتْفَ الْإِبْطِ يُوهِي ( استرخاء) أَوْ يُضْعِفُ احْلِقْهُ...[12].

عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَالَ لِإِبْرَاهِيمَ ع تَطَهَّرْ فَحَلَقَ عَانَتَهُ وَ كَانَ ع يَطَّلِي إِبْطَيْهِ فِي الْحَمَّامِ وَ يَقُولُ نَتْفُ الْإِبْطِ يُضْعِفُ الْمَنْكِبَيْنِ وَ يُوهِي وَ يُضْعِفُ الْبَصَرَ وَ قَالَ حَلْقُهُ أَفْضَلُ مِنْ نَتْفِهِ وَ طَلْيُهُ أَفْضَلُ مِنْ حَلْقِه‏[13].

ابراهيم موى عورت را می زدود و نيز موي هاى زير بغل را در حمام نوره مى‏كشيد و مى‏گفت: كندن مو شانه‏ها را سست و فرسوده مى‏سازد و چشمان را ضعيف مى‏نمايد. و گفت: تراشيدن بهتر از كندن و نوره بهتر از تراشيدن است[14].

وَ فِي رِوَايَةِ زُرَارَةَ عَنْهُ ع قَالَ نَتْفُهُ أَفْضَلُ مِنْ حَلْقِهِ وَ طَلْيُهُ أَفْضَلُ مِنْهُمَا[15].

به روايت از زراره حضرت نيز فرمود: كندن بهتر از تراشيدن است و نوره بهتر از هر دو است[16].