سرگیجه

برای بسیاری از افراد اتفاق افتاده است که در هنگام برخاستن ناگهانی از خواب یا گرسنگی طولانی مدت و افت فشار خون، دچار سرگیجه و تاریکی دید شوند؛ اما علت این اتفاق چیست؟ و چه عواملی باعث بروز آن می‌شود؟

برای آگاهی نسبت به علت ایجاد سرگیجه و فرآیند آن، ابتدا باید با چگونگی حفظ تعادل و تشخیص موقعیت فضایی در بدن خود آشنا شویم.

مخچه، قسمتی از مغز است که درست در پایین مغز قرار دارد و وظیفه آن حفظ تعادل و هماهنگی حرکات ماهیچه‌ها و صحبت کردن است.

مخچه برای حفظ تعادل، اطلاعاتی را از اعضای حسی مانند گوش، چشم، ماهیچه‌ها، مفاصل و پوست دریافت می‌کند که با تفسیر و پردازش آنها، موقعیت فضایی بدن را تشخیص داده و برای حفظ تعادل بدن فرمان صادر می‌کند.

علل سرگیجه

حال اگر اطلاعات دریافت شده از اعضای حسی یا مخچه، دچار اختلال شود، فرد نمی‌تواند تعادل خود را حفظ کند و دچار علائمی مانند سرگیجه، گیج بودن، تلو تلو خوردن و عدم تعادل در هنگام راه رفتن خواهد شد.

پس هر عاملی که موجب اختلال در مغز یا اختلال در پیام رسانی و خونرسانی به آن شود می‌تواند موجب ایجاد سرگیجه شود که از مهمترین این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

• تغییر ناگهانی و سریع موقعیت سر، مثلا سریع و ناگهانی بلند شدن از حالت خوابیده به صورت ایستاده یا نشسته، مانع از رسیدن خون کافی به مغز می‌شود.
• اگر سرگیجه در هنگام صبح پس از برخاستن از خواب ایجاد شود علاوه بر علت فوق، به عامل رطوبت غلیظ شده در سر نیز برمی‌گردد؛ که با تجمع سردی طبع خواب و سردی شب، غلیظ شده و با تجمع آن در مغز و گوش، موجب کاهش خونرسانی به مغز و کاهش پیام رسانی از سمت گوش می‌شود، که می‌تواند مهمترین علت ایجاد سرگیجه‌های صبحگاهی به طور منظم باشد.
• مشکلات مربوط به گوش داخلی و میانی، مانند اختلال در عملکرد گوش داخلی یا بیماری منیر، التهاب و عفونت گوش داخلی و میانی، ارتباط غیرطبیعی بین گوش میانی و گوش داخلی، وجود کیست یا رشد غیر طبیعی استخوان در گوش میانی،که بر تعادل و شنوایی تاثیر می‌گذارد و باعث شروع ناگهانی سرگیجه می‌شود. (به عفونت گوش و اختلال گوش داخلی یا بیماری منیر در مقاله‌ای جداگانه پرداخته خواهد شد.)

عواملی که باعث اختلال در عملکرد مغز و مخچه یا اختلال در خونرسانی یا پیام رسانی به مغز می‌شوند مانند:

• سکته مغزی که بر اثر تجمع رطوبت غلیظ شده و ایجاد لخته خون در مغز ایجاد می‌شود که از اکسیژن رسانی و خونرسانی صحیح به بخش‌هایی از مغز جلوگیری می‌کند.
• وجود تومور در مخچه که باعث آسیب رساندن به آن و اختلال در پیام رسانی می‌شود.
• میگرن که با کاهش قطر رگ‌های مغز، مانع خونرسانی کافی به بافت مغز می‌شود و اغلب با سردرد یک سمت سر، افزایش ضربان قلب، حالت تهوع و استفراغ همراه است. سبکی سر علامت رایج سرگیجه‌های میگرنی است.
• ام اس.
• ضربه به سر.
• ضعف قلب در پمپاژ خون و خونرسانی به مغز.
• قولنج گردن و افزایش فاصله مهره‌های گردنی.
• افزایش رطوبت و سردی در سر که موجب کاهش خونرسانی و اختلال در عملکرد مغز می‌شود.
• کاهش و افزایش قند خون که در هر دو صورت باعث کاهش میزان گلوکز خون که سوخت اصلی سلول‌های مغزی است، می‌شود.
• افت فشار خون.
• ایستادن و یا نشستن بیش از حد.
• بارداری به علت افزایش خونرسانی به جنین و غفلت خون از مغز.
• عوارض جانبی برخی داروهای شیمیایی مانند داروهای ضد افسردگی و ضد روان پریشی، همچنین مصرف متفورمین و تزریق انسولین.
• گرمازدگی.
• استرس، اضطراب، عصبانیت و ترس.
• کمبود آهن و کم خونی.
• غلظت خون.

علائم رایج در سرگیجه

سرگیجه واقعی احساس چرخش اشیا یا اتاق دور سر است که با علائم دیگری مانند:

• حالت تهوع.
• استفراغ.
• گاهی اوقات سردرد.
• تلو تلو خوردن به هنگام راه رفتن.
• سیاهی رفتن چشم.

همراه می‌شود اما احساس سبکی در سر، سرگیجه نیست بلکه حالت گیجی است.

درمان سرگیجه در طب سنتی و اسلامی

• مهمترین و اصلی‌ترین درمان، کاهش رطوبت سر با انجام حجامت نِقره (در محل گودی پشت سر، ابتدای گردن) است که قبل از آن حتما باید دو الی سه مرتبه حجامت عام به فاصله حداقل ۲۱ روز انجام شده باشد.
• حجامت سر با افزایش خونرسانی به مغز نیز می‌تواند در بهبود سرگیجه موثر باشد.
• با توجه به شرایط فرد، انجام فصد قیفال با نظر طبیب حاذق و زیر نظر ایشان برای تخلیه فضولات مغزی بسیار موثر است.
• روغن مالی و ماساژ سر با روغن اسفند یا سیاهدانه توسط دیگران برای افزایش خونرسانی به مغز.
• چکاندن روغن بنفشه پایه کنجد داخل بینی شب قبل از خواب و پس از گذشت ۱۵ دقیقه استفاده از انفیه که باعث تحلیل بردن فضولات مغزی و خروج بخارات و رطوبت‌های زائد می‌شود.
• مصرف خرما شب قبل از خواب بدون آب که با جذب رطوبت‌های زائد به درمان سرگیجه، مخصوصا سرگیجه‌های صبحگاهی کمک بسیاری خواهد کرد.
• بخور سرکه (چکاندن چند قطره سرکه طبیعی روی سنگ داغ و سپس استشمام بخار حاصل از آن) نیز به علت باز کردن منافذ ریه و افزایش اکسیژن خون باعث کمک به بهبود سرگیجه خواهد شد.
• چکاندن قطره سرکه سداب داخل بینی شبها قبل از خواب.
• مصرف جوشانده سداب.
• مصرف سیاه دانه آسیاب شده با عسل شب قبل از خواب که ادرارآور است و موجب تخلیه رطوبت‌های زائد و بهبود سرگیجه می‌شود علاوه بر آن در درمان عفونت گوش که یکی از عوامل ایجاد سرگیجه است نیز موثر است.

سایر مواردی که در بهبودی سرگیجه موثر هستند:

جویدن کندر و عسل، شانه زدن با شانه چوبی توسط شخص دیگر که باعث تخلیه بار الکتریکی مضر برای مغز می‌شود، استشمام عطر نرگس و گلاب مخصوصا شب قبل از خواب که با جذب سریع از طریق ریه مغز را گرم می‌کند، دود اسفند، پوشاندن سر هنگام خروج از حمام و هنگام خواب که موجب حفظ حرارت طبیعی سر می‌شود.

آیا حنا بستن به سر برای درمان سرگیجه مفید است؟

با توجه به این نکته که حنا حرارت را از سر دفع کرده و از طریق رحم، با خونریزی عادت ماهیانه دفع می‌کند، بنابراین حنا بستن برای سرگیجه مضر است زیرا حرارت مغز و خونرسانی به آن را کاهش می‌دهد.