تیرگی پوست یا هایپرپیگمانتاسیون

تیرگی پوست، بیماری نیست بلکه نشانه ای از وجود بیماری است که درون را توصیف می‌کند و بیانگر اختلالی در عملکرد اعضای درونی و بسته شدن خروجی‌های بدن می‌باشد.

این تغییر در رنگ پوست ممکن است کل پوست و یا فقط یک منطقه و قسمتی از پوست را دربرگیرد که علت آن، تجمع غیر یکنواخت رنگدانه های ملانین روی پوست است. (ملانین رنگدانه ای است که توسط سلول‌های پوستی ساخته می‌شود و به پوست رنگ می‌دهد و همچنین از پوست در برابر اشعه ماوراء بنفش محافظت می‌کند)

دیدگاه طب نوین

اختلال افزایش رنگدانه های پوست (هیپرپیگمانتاسیون) انواع مختلفی دارد، از جمله:

تغییرات هورمونی، آفتاب، جراحت‌های پوستی، ژنتیک، استفاده از داروهای ضدبارداری و…

دیدگاه طب اسلامی سنتی

عوامل درونی و حتی بیرونی متعددی باعث اختلال در تولید ملانین پوست می‌شوند و باعث ریزش فضولات درونی بدن به آن ناحیه از سطح پوست می‌شوند.

عواملی مانند تحریک کردن پوست، بستن منافذ پوست، وجود سلول‌های مرده در سطح پوست و در کل هرگونه گرفتگی در سطح پوست، باعث بالا رفتن حرارت آن ناحیه از پوست می‌شود که فضولات به آن قسمت از پوست ریزش می‌کنند و پوست تیره می‌شود.

• یکی از مهمترین عوامل درونی بروز این تیرگی، نگه داشتن ادرار می‌باشد.

این کار باعث برگشت ادرار به سمت کلیه می‌شود، چون کلیه نتوانسته این سمومات را فیلتر کرده و از راه ادرار خارج کند، مجدداً به خون برمی‌گردد، که با گردش خون این سموم در بدن پخش می‌شود.

• کسانی که کلیه هایشان سرد است و یا ضعف در کلیه دارند بیشتر دچار تیرگی پوست می‌شوند.

به این دلیل که سموم دفع نشده از مجاری ادراری، از طریق کلیه وارد خون می‌شود و برای دفع شدن از طریق تعریق، با فعالیت سیستم مدبره بدن با افزایش حرارت به سطح پوست می‌آید، و در هر قسمتی که تحریک بیشتر باشد ریزش سموم و فضولات هم در آن ناحیه بیشتر است و باعث تیرگی پوست در همان قسمت می‌شود. زنان چون بیشتر از مردان ادرارشان را نگه می‌دارند بیشتر در معرض تیرگی پوست قرار می‌گیرند .

• عامل دیگر تیرگی پوست تولید خون ناصالح و کمبود اکسیژن خون می‌باشد.

این مورد بیشتر به علت تغذیه نامناسب یا هضم ضعیف یا تنفس هوای آلوده و… است.

• مصرف زیاد آب و مایعات.

متاسفانه  باور غلطی در بین مردم جا افتاده است، که مصرف زیاد آب و مایعات باعث آبرسانی به پوست می‌شود و پوست را درخشان‌تر کرده و از چین و چروک و خشکی پوست جلوگیری می‌کند در صورتی که برخلاف این تصور، مصرف زیاد آب و مایعات، به دلیل اینکه باعث سردی کلیه ها و ضعیف شدن آنها می‌شود، کارآیی کلیه را کاهش می‌‌دهد. لذا کلیه نمی‌تواند فضولات (ادرار) را به سمت مثانه بفرستد و دفع کند. بنابراین این فضولات و سموم دوباره به خون برگشت داده می‌شود و طبق توضیحاتی که ذکر شد وارد خون می‌شود.

از طرفی مصرف زیاد مایعات سبب افزایش بخارات در بدن می‌شودکه این بخارات باعث رساندن فضولات به سطح بدن (پوست) شده و راه خروجی آن را مسدود می‌کنند. بنابراین کاهش مصرف مایعات، دفع فضولات از خروجی‌های بدن را بیشتر می‌کند.

همچنین مصرف زیاد آب و مایعات با سرد کردن معده، باعث افزایش حرارت کبد می‌شود تا سردی معده و ضعف هضم با افزایش حرارت جبران شود.

با افزایش حرارت کبد علاوه بر ریزش فضولات به سطح پوست، خون نیز می‌سوزد و به سودا تبدیل می‌شود که باعث تیرگی بیشتر پوست خواهد شد. اگر دقت کرده باشید، در صورت مخصوصا گونه ها و پشت دست‌های افرادی که مشکل کبد دارند، لکه های قهوه ای ایجاد می‌شود.

به همین علت داشتن پوست خوب به سلامتی کبد هم بستگی دارد و پوست آینه کبد است.

• ‌یبوست.

یبوست باعث ایجاد و حبس حرارت در بدن می‌شود و از طرفی تخلیه نشدن پسماند غذا، باعث بوجود آمدن بخارات در بدن می‌شود. این بخارات به سمت پوست رفته و باعث سوزانندگی رنگدانه های پوست می‌شود. همچنین جذب فضولات غذا که مدت زمان طولانی در روده مانده است پوست را تیره و کدر می‌کند .

• خوب جویدن غذا.

خوب جویدن غذا، باعث هضم بهتر غذا و تولید خون صالح و رفع یبوست می‌شود. بنابراین از ایجاد حرارت غیر غریزی به علت ضعف هضم در بدن و یبوست پیشگیری می‌کند.

• پرخوری و درهم خوری.

این کار باعث ضعف معده می‌شود و هضم را مختل یا ضعیف می‌کند و طبق توضیحاتی که ذکر شد با ایجاد و ماندگاری فضولات در روده ها،  باعث تیرگی پوست می‌شود.

روایت شده که حضرت عیسی (ع) از شهری عبور کردند که زن و شوهری دعوا می‌کردند. علت دعوا را پرسیدند. مرد گفت : این زن همسر من است می‌خواهم از او جدا شوم زیرا بی آنکه به سن پیری رسیده باشد صورتش شکسته شده و طراوت و شادابی خود را از دست داده است.

حضرت عیسی به زن فرمودند : اگر می‌خواهی شادابی و جوانی دوباره به صورتت برگردد قبل از سیر شدن دست از غذا خوردن بکش. زن چنین کرد و صورتش با طراوت و شاداب شد.  «علل الشرایع جلد ٢ صفحه ۴٩٧»

• ورزش نکردن و تحرک نداشتن.

عدم ورزش و تحرک کافی علت دیگری است که باعث می‌شود سمومات نتوانند از طریق عرق کردن از پوست خارج شوند و در زیر پوست حبس می‌شوند و پوست را تیره و کدر می‌کنند.

• قرار گرفتن در معرض آفتاب.

آفتاب به علت وجود اشعه ماورای بنفش ‌و ایجاد حرارت غیر غریزی، باعث‌ از بین رفتن قابلیت ارتجاعی پوست شده و تولید ملانین در پوست افزایش پیدا می‌کند که منجر به تیرگی و سوختگی پوست می‌شود.

بنابراین بهتر است که همیشه پشت به آفتاب باشیم و از ضدآفتاب‌های طبیعی استفاده کنیم.

• آسیب دیدگی پوست.

گاهی آسیب به پوست مانند سوختگی، خون مردگی، کک و مک، عفونت قارچی و بیماری‌های پوستی مانند جرب ، بهق، کهیر و… می‌تواند منجر به تيرگي پوست شود زیرا با تحریک بیشتر پوست، باعث ریزش فضولات به آن قسمت می‌شود

• محصولات شیمیایی. ️

استفاده زیاد از محصولات شیمیایی مانند دئودورانت(مام) و کِرم های شیمیایی باعث بستن منافذ پوست شده و همچنین به خاطر وجود الکل در آنها باعث واکنش پوست و حتی سوختن پوست می‌شود.

• مشکلات رحم و تخمدان.

این مشکلات مانند حبس عادت ماهیانه، تنبلی تخمدان، کیست و توده و انجام عمل هیسترکتومی (خارج کردن رحم)  و…  به علت حبس فضولات و بخارات باعث تیرگی پوست و ایجاد جوش و لکه به خصوص در قسمت چانه می‌شود.

• داروهای شیمیایی.

همچنین مصرف داروهای شیمیایی مانند قرص آهن، داروهای ضد بارداری، داروهای ضد افسردگی و… انیز سبب ایجاد تیرگی در پوست می‌شوند.

• مشاغل.

بعضی از مشاغل که حرارت بالایی ایجاد می‌کنند و یا محیط‌های بسته ای که کمبود اکسیژن دارند، مانند کار در معادن، عواملی مانند افسردگی، خواب ناکافی، استرس و اضطراب و… نیز باعث تیرگی پوست می‌شوند.

چرا افراد ساکن در مناطق سردسیر پوست‌های روشن‌تری دارند؟

افراد ساکن در مناطق سردسیر کمتر دچار تیرگی پوست می‌شوند زیرا بدن در هوای سرد توان خارج کردن فضولات به سطح پوست را ندارد، و چون فضولات راه خروجی به سمت پوست ندارند در بدن حبس شده و موجب ابتلا به کیست، عفونت و ایجاد توده در اندام‌های مختلف به خصوص رحم می‌گردد.

همچنین به علت اینکه میزان تابش خورشید در مناطق سردسیر کمتر است به رنگدانه کمتری در پوست نیاز است. مقدار کمتر رنگدانه ها در پوست موجب روشن شدن رنگ پوست می‌شود.

تیرگی در کدام مناطق از پوست بروز می‌کند؟

• تیرگی در مناطقی که بیشتر تحریک می‌شوند و در معرض اصطکاک بیشتر قرار دارد مانند زانو، آرنج، صورت، دست‌ها، زیر بغل و… بیشتر آشکار می‌شود.

این تحریکات شامل مالش اندام‌ها روی یکدیگر مانند مالش با دست و یا چاقی اندام مانند کشاله ران ها و…، ساییده شدن پوست روی سطوح دیگر مانند پوشیدن لباس تنگ یا تیغ زدن موهای زائد که خود باعث سایش‌های ریزی روی سطح پوست می‌شود، می‌باشد.

گاهی افتادگی و شل شدن پوست که به دلیل کاهش وزن و نداشتن ورزش و فعالیت روزانه اتفاق می‌افتد می‌تواند باعث تماس پوست های طرفین (مثلاً زیر بغل) شود، که خود نوعی تحریک پوستی ایجاد می‌کند.

• تحریکات ایجاد شده، به علت افزایش حرارت و خونرسانی بیشتر به محل، باعث ریزش فضولات درونی بدن به آن ناحیه از سطح پوست می شود.

اگر فضولات درونی بدن از پوست خارج نشود باعث تیرگی پوست می‌شود. حال که فضولات به سطح پوست آمده باید با مصرف منضجات به پختن و نضج دادن آنها کمک کرد و سپس ابتدا با فصد زدن، فضولات انباشته شده در خون را تخلیه نمود.

اگر‌ فضولات از وریدها خارج نشود، مجددا سیستم مدبره بدن با بالا بردن حرارت، فضولات را به سمت مویرگ‌ها می‌ریزد. سپس بایستی حجامت عام یا موضعی در محل تیرگی پوست مانند زانو انجام داد. بنابراین مقدمه انجام حجامت، فصد می‌باشد.

چنان که در روایتی، برای درمان جرب به نوشیدن دارو و سپس فصد و بعد از آن به انجام حجامت سفارش شده است.

منضج عاملی است که باعث پخته شدن و به قوام در آوردن اخلاط اضافی در  بدن می‌شود، تا سریع‌تر و راحت‌تر تخلیه شود. مانند تمرین تنفس عمیق و حبس نفس تا چند ثانیه  یا مصرف اسفند و…

چه کسانی بیشتر دچار تیرگی پوست می‌شوند؟

یکی از مهمترین عوامل پیشگیری از تیرگی پوست رعایت سبک زندگی سالم است. اگر افراد آداب سبک زندگی را رعایت نکنند حتماً در معرض مشکلات پوستی قرار می‌گیرند.

آدابی مانند، نگه نداشتن ادرار که ذکر شد، خوب جویدن غذا، کم مصرف کردن آب و مایعات، پرهیز از پرخوری و درهم خوری، دست کشیدن از غذا قبل از سیری، رفع یبوست، پشت به آفتاب بودن، روغن مالی بدن توسط دست دیگران ، و…

تدابیر درمان و پیشگیری از تیرگی پوست

علاوه بر رعایت آداب سبک زندگی اسلامی و مواردی که ذکر شد، با انجام یکسری تدابیر خوراکی و غیرخوراکی می‌توان تیرگی پوست را درمان کرد:

• کم مصرف کردن آب و مایعات، بدن با افزایش حرارت،‌ راه‌های خروجی را بیشتر باز می‌کند ولی مصرف بیش از حد مایعات به خصوص آب سرد، باعث قبض و بسته شدن راه‌های خروجی و سرد شدن کلیه و معده می‌شود و عمل دفع کامل فضولات و هضم غذا را با اختلال مواجه می‌کند.
• مصرف پودر زنیان و گردو، (داروی مسخن)، در زمستان که باعث گرم کردن کلیه ها و دفع ادرار و روشن شدن پوست می‌شود.
• مصرف ترشی پیاز و ترشی زردک.
• مصرف هاضوم، ترکیبی از پودر سیاهدانه، آویشن و زنیان به همراه نمک دریا یا معدنی بعد از غذا به اندازه یک قاشق مرباخوری.
• داروی مرکب ٢ (زنجفیلات)، که باعث تقویت معده و هضم و جذب خوب غذا در بدن می‌شود. بنابراین از افزایش بیش از حد حرارت کبد و به دنبال آن سوختن اخلاط و تولید سودای ناصالح پیشگیری می‌کند.
• مصرف خوراکی هایی که خروجی‌های بدن، سده یا گرفتگی‌ها را باز کند، یا کلیه ها را گرم کند مانند: سرکه و روغن زیتون، نمک و آویشن، مصرف چربی‌های سالم مانند دنبه، روغن زیتون، روغن حیوانی.
• روغن مالی بخصوص در شب باعث سفیدی چهره می‌شود. «الکافی کلینی جلد ۶ص۵١٩» (البته باید توسط دست شخص دیگری انجام شود). همچنین ️رطوبت دهی به پوست باید توسط مصرف روغن‌های طبیعی به صورت خوراکی صورت گیرد نه افزایش مصرف مایعات و میوه های آبدار.

نکته: استفاده از روغن‌های بنفشه پایه زیتون، جوانه گندم، گل سرخ و بادام شیرین جهت روغن مالی.

• خواندن نماز شب «عیون اخبار الرضا جلد ١ص ٢۵۴».
• بیداری در بین الطلوعین باعث شادابی چهره می‌شود.
• استفاده از حنا «کافی کلینی جلد ۶ص۴٨۴». حمام گرم (گرمابه) با کیسه کشیدن و دستور نوره و حنا و روغن مالی یکی از بهترین تدابیر رفع سلول‌های مرده پوست و پاکسازی پوست می‌باشد.

چند نمونه ضماد برای تیرگی پوست

• خیار و جوش شیرین و روغن زیتون و آبلیمو را مخلوط کنید. به مدت ١٠دقیقه روی موضع قرار دهید.
• سدر و سرکه را مخلوط نموده و روی موضع قرار دهید.
• ترکیب گلاب و گلیسیرین و آبلیمو را روی محل تیرگی بمالید.
• رنده کردن سیب زمینی و گذاشتن آن بر محل تیرگی.